359
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

در چند مورد به نام کتاب وي با عنوان کتاب الاخبار تصريح کرده است. ۱ از يک عبارت مسعودي چنين بر مي‌آيد که کتاب را از طريق ابوالعباس بن عمار شنيده و بدان دسترسي داشته است. ۲ در جاي ديگري نيز از طريق همين ابن عمار از نوفلي نقل کرده است. ۳ اين همان احمد بن عبيدالله بن عمار کاتب ثقفي مورخ شيعي (م 314ق) صاحب کتاب المبيضة في اخبار آل ابي طالب است که پيش از اين به تفصيل اشاره کرديم که ابوالفرج اصفهاني از طريق او اخبار نوفلي را روايت کرده است. در واقع، مي‌توان تصور کرد که اصل کتاب الاخبار در اختيار مسعودي بوده، اما از طريق ابن عمار ثقفي مجاز به روايت آن بوده است. ۴
10. ابوالعباس احمد بن ابراهيم حسني (م 353ق) در کتاب المصابيح (يمن، 2002م،‌ مؤسسة الامام زيد بن علي) هفت مورد. ۵
11. ابوالفرج اصفهاني (م 356ق) در مقاتل الطالبيين و الاغاني.

الف. مقاتل الطالبيين

گذشت که به احتمال بسيار زياد، بنياد کتاب مقاتل الطالبيين روي کتاب المبيضة ثقفي بوده که آن هم در همين موضوع بوده، قرار داشته است. البته مدايني و ينت چند نفر ديگر هم آثاري با عنوان اسماء من قتل من الطالبيين يا عناوين ديگر، اما در همين موضوع داشته‌اند. يکي از منابع مهم کتاب المبيضة کتاب الاخبار نوفلي بوده و به همين جهت، تعدادي از روايات نوفلي از طريق المبيضة در مقاتل الطالبيين ابوالفرج وارد شده است.
محمد بن علي بن حمزه علوي نيز کتابي در اين موضوع داشته است که ابوالفرج، فراوان از آن در مقاتل نقل کرده است. ۶ اگر سند مشکلي نداشته باشد، در يک مورد محمد بن علي بن حمزه از نوفلي نقل کرده است (بنگريد به نخستين مورد از موارد ذيل). از قضا در اين مورد، نقل نوفلي، نه طريق ابن‌عمار ثقفي، بلکه از طريق همين محمد بن علي بن حمزه به مقاتل راه يافته است.
گويا نقل‌هاي ديگري هم در مقاتل از نوفلي هست که از غير طريق ابن عمار آورده شده است؛ نمونه آن خبر عيسي بن زيد بن علي است که ابوالفرج آن را از طريق عيسي بن حسين ورّاق از نوفلي نقل کرده و در پايان مي‌گويد که آنچه من از ابن عمار ثقفي دارم، برخلاف اين نقل است. روشن نيست مقصودش آن است که آنچه ابن عمار از نوفلي درباره نقل کرده با اين نقل مخالف است يا ابن عمار از کسي ديگر آن گزارش، اما متفاوت را داشته است.

1.. ج۲، ص۴۲۸؛ ج۳، ص۱۶؛ ج۳، ص۷۷ ـ ۷۹.

2.. مروج الذهب، ج۳، ص۷۹.

3.. همان، ص۸۱.

4.. مواردي که مسعودي از کتاب الاخبار نوفلي با يا بدون ذکر نام کتابش نقل کرده، عبارت است از: ج۲، ص۴۲۸، ج۳، ص۱۵، ص۱۶، ج۳، ص۷۶ - ۷۷، ج۳، ص۷۹، ج۳، ص۸۱، ج۳، ص۸۱، ج۳، ص۸۲، ج۳، ص۲۲۹-۲۳۱.

5.. ص۴۷۱، ص۴۷۳، ص۲۷۳، ص۴۸۰ - ۴۸۲، ص‌۴۸۵، ص۴۹۴، ص۴۹۴ - ۴۹۵.

6.. ص۳۲، ۸۴، ۹۱، ۹۸، ۱۲۴، ۱۵۴، ۱۵۵، ۱۵۶، ۱۵۷، ۱۵۹، ۱۷۴، ۲۰۳، ۴۱۲، ۴۱۸، ۴۴۱، ۴۵۴، ۴۵۷، ۴۵۹، ۴۹۶، ۵۴۷، ۵۵۲، ۵۸۶، ۶۲۲.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
358

موارد نقل شده از نوفلي در متون کهن

1. قديمي‌ترين مؤلفي که از نوفلي نقل کرده و کتاب او برجاي مانده، محمد بن حبيب (م 245ق) است. روايت وي در کتاب کتاب المنمق ۱ با عنوان «حديث يوم ذي ضال و هو يوم القصيبة» آمده و نوفلي خبر را از پدرش نقل کرده است.
2. نويسنده المحاسن و الاضداد ـ که به جاحظ (م 255ق) منسوب شده است ـ خبري درباره منصور و همسرش ام موسي حميريه از نوفلي نقل کرده است. ۲
3. عمر بن شبه (م 262ق) خبري درباره امام علی علیه السلام و امامه. ۳
4. احمد بن يحيي بلاذري (م 279ق) سه روايت در انساب الاشراف.
ـ خبري درباره وفات سکينه دختر امام حسين(. ۴
ـ خبري درباره عباس بن عبدالمطلب. ۵
ـ خبري درباره عبدالله بن زبير و عبدالله بن جعفر. ۶
5. نويسنده اخبار الدولة العباسيه (ميانه قرن سوم) سه مورد. ۷
6. تاريخ يعقوبي (م 284ق). ۸
7. تاريخ طبري (م 310ق) پانزده مورد. ۹
8. صولي (م 335ق) در الاوراق قسم اخبار الشعراء، پنج مورد. ۱۰
9. مسعودي (م 346ق) در مروج الذهب، به نظر مي‌رسد تنها کسي که از کتاب نوفلي با عنوان کتاب الاخبار ياد کرده، علي بن حسين مسعودي است. وي در مقدمه کتاب مروج الذهب، ضمن برشمردن مورخان برجسته‌اي مانند ابومخنف، واقدي، ابن کلبي، ابن شبه، زبير بن بکار، مدايني، قاسم بن سلام و بسياري ديگر، از علي بن محمد بن سليمان نوفلي ياد کرده است که نشان از جايگاه مهم نوفلي در تاريخ نويسي اسلامي دارد. ۱۱ مسعودي، در چندين مورد، در کتاب مروج از نوفلي نقل کرده و از آن ميان،

1.. ص۳۵۴ - ۳۵۶.

2.. المحاسن والاضداد، ص۲۱۳.

3.. به نقل از او در: الاستيعاب، ج ۴، ص۱۷۹۰؛ الاصابة، ج۸، ص۲۵.

4.. انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۷، چاپ زکار، ج۲، ص۴۱۸.

5.. همان، ج۴، ص۲۴، زکار، ج۴، ص۳۴.

6.. همان، ج۴، ص۵۷، چاپ زکار، ج۴، ص۷۶.

7.. ص۳۱، ۲۹۸، ۲۹۸.

8.. ج۲، ص۳۶۱.

9.. ج۸، ص۷ - ۹، ج۸، ص۲۰ - ۲۲، ج۸، ص۳۴ - ۳۵، ج۸، ص۵۹ - ۶۰، ج۸، ص۶۱، ج۸، ص۸۰، ج۸، ص۸۴، ج۸، ص۱۱۱-۱۱۳، ج۸، ص۱۵۵ - ۱۵۷، ج۸، ص۱۶۲، ج۸، ص۱۷۹، ج۸، ص۱۷۹ - ۱۸۰، ج۸، ص۱۸۰، ج۸، ص۱۹۰، ج۸، ص۲۰۰ - ۲۰۲.

10.. ج۱، ص۱۴ - ۱۵ ۱، ص۵۱ - ۵۳؛ الاوائل به نقل از صولي، ص۲۲۰؛ تاريخ بغداد به نقل از صولي، ج۱۳، ص۱۴۸؛ معجم البلدان به نقل از صولي، ج۵، ص۳۰۹.

11.. مروج الذهب، ج۲، ص۲۲.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33007
صفحه از 423
پرینت  ارسال به