بررسي و ارزيابي يك تفسير روايي كهن
فاطمه حاجي‌اكبري ۱
دكتر مهدي جلالي ۲
دكتر سيد علي‌اكبر ربيع نتاج ۳
چکيده
ابوالليث سمرقندي از عالمان مسلمان در قرن چهارم هجري، تفسير بحرالعلوم را نگاشته است. توجه به ادبيات و لغت، بويژه بهره‌گيري از روايات، اخبار و اقوال در تفسير آيات، مهم‌ترين بخش كتاب او را تشكيل مي‌دهد. رگه‌هايي از تفسير به درايت (تفسير عقلي) را نيز مي‌توان مشاهده كرد، بخصوص در مواضعي كه گرايش‌هاي مذهبي، فقهي وكلامي مفسر، به چگونگي تفسير آيات رنگ خود را زده است. در اين تفسير، مهم‌ترين مباحث علوم قرآني نيز مغفول نمانده است، لكن اين‌گونه مباحث، تحت عناوين خاصّ خود نيامده، بلكه ضمن تفسير آيات در بحرالعلوم مطرح شده است.
کليد واژه‌ها: سمرقندي، تفسير بحرالعلوم، تفسير به روايت، تفسير به درايت، علوم قرآني، روش تفسيري.
درآمد
نام او، نصر بن محمد بن ابراهيم سمرقندي و لقبش «فقيه» و «امام الهدي» ۴ و كينه‌اش«ابوليث»، كه از نام وي مشهورتر بوده است. ۵ او در قرن چهارم هجري مي‌زيسته است و ولادتش را ميان 301 تا 310ق، و مرگش را از 373 تا 396ق، گفته‌اند. ۶ زادگاه وي، سمرقند در آن روزگار از مراكز و بلاد مهم جهان اسلام بوده است. ۷
1.كارشناس علوم قرآن و حديث.
2.استاديار دانشگاه فردوسي.
3.دانشيار دانشگاه مازندران.
4.. اكمال الكمال، ج۲، ص۲۷۰؛ هدية العارفين، ج۲، ص۴۹۰؛ المفسرون، ص۱۷۳؛ كشف الظنون، ج۱، ص۲۴۳؛ مقدمه بر تفسير بحرالعلوم، ص۶.
5.. مقدمه بر تفسير بحرالعلوم، ص۶.
6.. همان، ص۶ ـ ۷.
7.. المفسرون، ص۱۷۴؛ مقدمه بر تفسير بحرالعلوم، ص۷.
