ابن ميثم بحراني (636 ـ 689 ق) نيز اين سخن را بي‌نياز از توضيح دانسته، پس از تعريف واژه «زهو» به تکبر، به اين نکته اکتفا مي‌کند:
و الکلامُ واضحٌ.۱
البته وي در شرح مفصل خود اين مقدار توضيح مي‌دهد که:
خصلت‌هاي سه گانه مورد ذکر، هر سه، براي مردان، رذايل و ناروا هستند؛ در صورتي که براي زنان فضيلت‌اند. و علت اين که صفات مزبور فضيلت محسوب مي‌شوند، همان است که امام علیه السلام نقل فرمودند.۲
راوندي نيز به آوردن معادل‌هاي عربي واژه مانند بَعل و فَرِقت بسنده مي‌کند. ۳
جَحّاف ـ که از عالمان زيدي قرن يازدهم هجري بوده و به مناقشه با ابن ابي الحديد پرداخته است ـ اين حديث را بي هيچ توضيحي، حتي در حد يک کلمه، نقل مي‌کند و از آن مي‌گذرد. ۴
حاصل، آن که معناي اين حديث از نظر متقدمان ما روشن و مدعاي آن، يعني تفاوت قاطع اخلاق زنانه از اخلاق مردانه، نيز مقبول بود. از اين رو، بيشتر آنان به توضيح واژگاني کلمات حديث بسنده مي‌کردند.
2-2. شارحان و مترجمان متأخر
در نهج البلاغه درباره زنان تعابيري به کار رفته که بسياري از مفسران، شارحان، مترجمان و مدافعان دين را در دوره اخير به خود مشغول داشته و به تکاپو بر انگيخته است. مفاهيم و تعبيراتي که براي شارحان قديم، بسيار طبيعي مي‌نمود، امروزه بر ذهنْ گران مي‌آيد و نمي‌توان به سادگي پذيرايشان بود؛ براي مثال، در اين کتاب سترگ، زنان با عباراتي چون: «عقرب، شرّ، ناقص العقل، ناقص الايمان و ناقص البهره» وصف شده‌اند و با تأسف، اکثر شارحان نهج البلاغه نيز در صدد اثبات اين مطلب بر آمده‌اند که زنان در مقام عبوديت، عروج و تکامل، دريافت‌هاي ذهني و انتزاعات عقلي و... از مردان ناقص‌ترند. ۵
اين مسأله از چشم خواننده جدي امروزين نهج البلاغه پنهان نمانده است، ليکن بازتاب آن در نوشته‌هاي کساني که وارد اين عرصه شده‌اند، متفاوت و گاه متضاد است. برخي با آن که کتابي کامل را به نهج البلاغه اختصاص داده‌‌اند، يکسره اين مسأله را ناديده گرفته‌اند و از آن به سکوت گذشته‌اند، اما برخي کوشيده‌اند که از پس اين معضل برآيند. درباره حديث مورد بحث مي‌توان تلا‌ش‌هاي متأخران را
1.. اختيار مصباح السالکين (شرح نهج البلاغه وسيط)، ص۶۳۳.
2.. شرح نهج البلاغه (ابن ميثم)، ترجمه: محمد رضا عطايي، ج۸، ص۲۰۹. نيز مقايسه کنيد با متن اصلي: شرح نهج البلاغه (ابن ميثم)، ج۵، ص۳۵۹-۳۶۰.
3.. منهاج البراعة في شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۵۰.
4.. ارشاد المؤمنين الي معرفة نهج البلاغة المبين، ج۳، ص۴۳۹.
5.. زن از ديدگاه نهج البلاغه، ص۱۳.
