زن و مرد را از يک جنس مي‌شناسد؛ ليکن مرد را کامل‌تر از زن معرفي مي‌کند و تا جايي پيش مي‌رود که فکر مي‌کند جسم جنين دختر ديرتر از جنين پسر کامل مي‌شود. بر اساس اين زيست‌شناسي، پسر در چهل روزگي و دختر در نود روزگي جاندار به شمار مي‌رفت. ^۱ به همين سبب، در نوشته‌هاي زيست‌شناختي ارسطو زنان پست‌تر از مردان قلمداد شده‌اند. از نظر او زنانْ مردان عقيم اند و در حالي که زن مظهر فقدان است، مرد مظهر دارندگي به شمار مي‌رود. اگر باروري درست و كامل صورت گيرد، جنينْ مذكر خواهد بود و اگر نقصي در اين ميان رخ دهد، جنينْ دختر خواهد شد. پس، زنْ مرد ناقص است. ^۲ بنابراين، اصل در طبيعت مرد است و زن فرع يا نقصان مردانگي به شمار مي‌رود و در زنجيره تکامل فروتر از او قرار مي‌گيرد. اين نگاه به صورت‌هاي مختلفي در ميان بسياري از عالمان گذشته حتي در ميان برخي عالمان مسلمان، مانند ملاصدرا ديده مي‌شود. ^۳ البته اين تصور خلاف يافته‌هاي جديد علمي است که بر طبق آن، «طبيعت، موجود مادينه مي‌سازد، مگر آن‌که آندروژن مداخله کند» و با توليد خود جنين را به نرينه تبديل کند. ^۴ طبق اين الگو حتي اندام‌هاي جنسي زنانه بر اساس الگوي مردانه وصف و تعريف مي‌شد؛ اندام‌هاي جنسي زنانه، همان اندام‌هاي جنسي مردانه است، ليکن به جاي آن که از بدن بيرون بزند، در درون بدن قرار دارد؛ مهبل زن، همان قضيب مرد است و رحم، بيضه‌دان. ^۵
از قرن هيجدهم به بعد الگوي دو جنسي (two-sex model) جايگزين الگوي قبلي شد و به تدريج، زيست‌شناسان و دانشمندان به جاي توجه به شباهت‌هاي اندامي بين زن و مرد، در پي يافتن تفاوت‌ها بر آمدند و اين نظر مطرح شد که بدن زن متمايز از بدن مرد است و بايد بر اندام‌هاي آن نيز نام‌هاي مستقل نهاد. در اين دوره، بيشتر مطالعات عالمان وقف بررسي و برجسته‌ کردن اين تفاوت‌ها بود؛ براي مثال، به جاي توجه به هورمون‌هاي مشترکي که بدن زن و مرد ترّشح مي‌کند، آنان در پي متمايز ساختن تفاوت‌هاي مغز زنان و مغز مردان و تفاوت حجمي آنها برآمدند. با اين همه، از قرن بيستم به بعد، يافته‌هاي تازه و مطالعات جديد راه را بر الگوي جديدتري گشوده است که طبق آن، تمايز قطعي و معين بين دو جنس را به سؤال گرفته است. ما از طريق زيست شناسي به وجود دو جنس متمايز، يعني و مرد پي برده‌ايم، ليکن امروزه اين ادعا ديگر از سوي اين دانش حمايت نمي‌شود و سخن از وجود «جنس سوم» است؛ به اين معنا که از نظر زيست‌شناختي، هر کس لزوماً منحصراً زن يا مرد نيست، بلکه ممکن است در مقوله سومي به نام ميان‌‌جنسي (intersexed) يا نر ـ مادگي بگنجد؛ يعني با توجه به معيارهاي شناخته شده براي زن و مرد با هيچ جنسي سازگار نباشد و «جنس سوم» به شمار رود. نمونه‌اي از اين مورد در کساني ديده مي‌شود که به جاي داشتن دو کروموزم‌ جنسي مذکر (XY) يا مؤنث(XX) داراي سه کروموزوم جنسي (XXY) باشند. اين کسان با ويژگي‌ها و اندام‌هاي جنسي مردانه زاده مي‌شوند، ليکن بعدها صفات جنسي ثانويه زنانه در آنان پديدار مي‌شود و به تعبيري دو جنسي يا نر ـ ماده هستند. معمولاً

از نظر قرشي، «ناقصات العقول» بودن زنان «يك امر طبيعي و در جاي خود واقع است»؛ زيرا: اين مطلب بر كسي پوشيده نيست كه از نظر خلقت، عقل مردان از زنان زيادتر است و عاطفه زنان از مردان بيشتر است. اين جريان زنان را از لحاظ اداره امور عالم از مردان عقب گذاشته است، لذا در مقابل هزاران مرد فقط يك زن، بلكه كمتر به حكومت رسيده اند.
طبق اين نگرش، حکم به عدم مشاوره با زنان:
نيز در اثر كمي تعقل است، مسلّماً مردان ـ كه عقل بيشتر دارند ـ مطلب را بيشتر درك مي كنند... و از فحواي كلام امام... معلوم مي شود كه وظيفه زنان در كار عالم با مردان فرق مي كند؛ به طوري كه يك ماشين بنز و يك تريلر در حدّ خود كامل هستند، ولي هر يك براي كار بخصوصي ساخته شده اند... و اين‌که مي‌ فرمايد: «خيار خصال النساء...» در رابطه با همان تفاوت خلقت است. ^۱
گاه نيز از «روانشناسي متفاوت مردان و زنان» ^۲ براي دفاع از اين حديث سخن به ميان آمده و ادعا شده که ميان قواي زن و مرد «تباين» برقرار است و «همان گونه که صفات عضوي و بدني زن با مرد فرق دارد، صفات نفساني و روحي وي نيز با مرد متفاوت است». ^۳ و بر اثر «تباين صفات و وظيفه زن با مرد»، برخي از خصال زشت مردانه، خصال نيک زنانه به شمار مي‌رود، مانند جبن، بخل و تکبر. ^۴
در اين جا، مقصود ورود به اين مناقشه بي‌پايان درباره فروتري يا برابري زيست‌شناختي زن و مرد نيست، ليکن ناگزيريم به نکاتي در اين باره اشاره کنيم. درباره اين ادعاها يا بررسي‌هاي علمي چند مسأله را بايد مد نظر داشت: نکته اول، آن که اين برداشت‌ها و تفسيرها در گذر تاريخ علم تغيير کرده و داراي ثبات لازم نبوده است؛ دوم، آن که اين مطالعات يا ادعاها گزينشگرانه و در مواردي، دلبخواهي است و در اين ميان شواهد، نقيض مورد توجه قرار نمي‌گيرد و يا شواهد مؤيد به گونه خاصي تفسير مي‌شوند؛ سوم، آن که علم و مطالعات علمي خود در اين ميانه جانبدارانه بوده است و در نتيجه، دعاوي آن نيز محل مناقشه است؛ چهارم، آن که چه بسا ميان جنس و جنسيت ملازمه‌اي منطقي بر قرار نباشد. اين چهار نکته نيازمند توضيحي مختصر است.
الف. نگاهي به مباحث علمي ناظر به زيست‌شناسي يا فيزيولوژي جنسي، به خوبي بيانگر تغيير نگرش علم در طول تاريخ است. از زمان يونان باستان تا قرن هيجدهم نگرش مسلط بر اين حوزه بر اساس الگوي تک جنسي (one-sex model) استوار بود. از اين منظر، تصور مي‌شد که در نظام آفرينش تنها يک جنس، در هستي وجود دارد و آن هم جنس مرد است. زن در واقع چيزي نيست، جز «مرد ناقص» که از مسير کمال بازمانده است. روشن‌ترين و منسجم‌ترين صورت‌بندي کهن از اين نگرش را در آثار ارسطو مي‌يابيم. وي کار خود را بر اساس نوعي زيست‌شناسي و روانشناسي قرار مي‌دهد و نتيجه مي‌گيرد که مرد برتر از زن است. پس اخلاقياتي که زيبنده زن است، با اخلاقيات مردانه سازگار نيست. در واقع، وي