نقل دوم

فرات كوفي از محمد بن احمد بن علي همداني، از جعفر بن محمد علوي، از محمد بن محمد بن عبدالله بن عبدالله، از كلبي از ابي‌صالح، از ابن عباس نقل مي‌كند كه: آية (وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَيَتِيماً وَأَسِيراً(^۱ درباره علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام نازل شد كه سه قرص نان داشتند و آنها را به مسكين، يتيم و اسير اطعام كردند و خود گرسنه خوابيدند. ^۲

نقد و بررسي روايت

از لحاظ سندي، همداني و محمد بن محمد مجهول‌اند و علوي نيز از جانب شيخ طوسي، قليل الروايه معرفي شده كه تلعكبري از او نقل مي‌كند. ^۳ بقيه راويان از عامه‌اند. و اما خود فرات از مشايخ علي بن بابويه است و صدوق زياد از او روايت كرده است. علامه مامقاني مي‌گويد:
ظاهر روايت شيخ در وسائل الشيعة و فاضل مجلسي در بحار الانوار و صدوق و ديگران از ايشان دليل بر اعتمادشان بر فرات كوفي است و مجلسي در بحار الانوار گفته است كه هر چند اصحاب، متعرض مدح و قدحي نسبت به ايشان نشده‌اند، لكن براي موافقت احاديثش با آنچه از احاديث معتبر به ما رسيده است و همچنين به دليل حُسن ضبط ايشان در نقل روايات، ممكن است نسبت به ايشان توثيق و حسن ظن حاصل گردد.
علامه مامقاني در ادامه مي‌گويد:
كمترين چيزي كه مي‌توان از موقعيت ايشان استفاده كرد، اين است كه او در درجات عالي حسن قرار دارد؛ زيرا:۱. از مشايخ علي بن بابويه است؛ ۲. صدوق، شيخ حر و مجلسي از ايشان روايت كرده‌اند.^۴
از اين روايت نيز مطالب زير به دست مي‌آيد:
1. در اين روايت نيز به قرض و ... اشاره نشده است.
2. اشاره‌ايي به انفاق در سه روز نشده است.
3. سه قرص نان به جاي حلوا عنوان شده است؛ ولي به جهت قوّت سند روايت علي بن ابراهيم، انفاق حلوا ترجيح مي‌يابد.
4. اين روايت، برخلاف روايت علي بن ابراهيم، اشاره دارد كه گرسنه خوابيدند، ولي باز به جهت ضعف سند اين روايت، گرسنه خوابيدنشان ثابت نمي‌شود. تنها چيزي كه ثابت مي‌شود، نخوردن از آن طعام انفاقي است كه بنا بر روايت علي بن ابراهيم، حلوا بود.
5. اين روايت نيز اشاره‌اي به نذر و روزة حسنين ندارد.

برشمرده است. ^۱ نيز پدرش ابراهيم بن هاشم را نجاشي و شيخ از شاگردان يونس بن عبدالرحمن و از اصحاب امام رضا علیه السلام برشمرده‌اند. ^۲ علامة حلي نيز درباره وي مي‌گويد:
من به قول كسي از اصحابمان در قدح و يا تعديل او دست نيافتم و روايات ايشان زياد است و ارجح، قبول رواياتش است.^۳
دلايلي بر توثيق ايشان ذكر شده كه عبارت‌اند از:
1. پسرش علي بن ابراهيم در تفسير خود از او نقل كرده و در اول كتابش ملتزم شده كه آنچه مي‌آورد، از طريق ثقات به او رسيده است. ^۴
2. سيد بن طاووس او را درميان رواتي كه از آنها نقل مي‌كند، قرار داده و گفته كه همة روات اين حديث ثقه‌اند. ^۵
3. او اولين كسي است كه حديث كوفيان را در قم منتشر ساخت و قميان به رواياتش اعتماد كردند؛ درحالي كه در ميانشان افرادي بودند كه در پذيرش حديث سخت‌گير بودند. لذا اگر در او شائبه‌اي از ضعف بود، از او اخذ روايت نمي‌كردند و روايتش را نمي‌پذيرفتند. ^۶
4. ابراهيم بن هاشم در اسناد كامل الزيارات قرار دارد و ابن قولويه شهادت داده است كه همه كساني كه در سندش تا به امام قرار گرفته‌اند، موثق‌اند. ^۷
نفر بعدي در سند علي بن ابراهيم، عبدالله بن ميمون قداح مكي است كه شيخ طوسي او را از اصحاب امام صادق علیه السلام دانسته ^۸ و نجاشي توثيقش كرده است. ^۹ پس همه افراد اين روايت ثقه‌اند.
از لحاظ متن نيز بايد به چند مطلب اشاره شود:
1. نزد حضرت زهرا علیها السلام مقداري ‌جو بود؛ نه اين‌که علی علیه السلام ‌از همسايه يهودي خود قرض كند و... ؛
2. اين روايت دلالت بر نذر و روزه حسنين نمي‌كند؛
3. حضرت زهرا علیها السلام از آن نوعي حلوا درست كرد، نه اين‌که نان پخت؛ يعني ممكن است اهل بيت علیهم السلام حلوا را ـ كه بهترين غذايشان بوده ـ در سه نوبت، ولي در يك روز به مسكين و يتيم و اسير اطعام كرده باشند و خود، نان خالي بخورند. لذا در ادامه روايت آمده است كه «چيزي از آن حلوا نچشيدند» و دليلي بر اين نيست كه هيچ چيز نخورده باشند.
4. اصل شأن نزول آيه در مورد انفاق اهل بيت علیهم السلام بود، ولي آن درباره هر مؤمني كه مثل آن را انجام دهد، جاري است.