99
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50

پيامبر صلی الله علیه و آله آنها را گرسنه ديد و جبرييل با يك سيني طلاكاري شده و با دُرّ و ياقوت مزَيّن شده آمد كه در آن، غذاها و نوشيدني‌هايي بود كه بوي مُشك و كافور از آن به مشام مي‌رسيد. اهل بيت علیهم السلام از آن خوردند، ولي لقمه‌اي از آن كاسته نشد. امام حسين علیه السلام با لقمه‌اي از منزل خارج و يك زن يهودي گفت: اي خاندان گرسنه!‌ اين غذا از كجاست؟ مرا نيز از آن بده. امام حسين علیه السلام دستش را دراز كرد تا به او دهد كه جبرييل آمد و از دستش گرفته، سيني را به آسمان برد. پس پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود:‌ اگر حسين علیه السلام نمي‌خواست آن تكه از غذا را به همسايه بدهد، ‌اين سيني پيش اهل بيتم مي‌ماند تا از آن تا روز قيامت بخورند و چيزي از آن كاسته نشود. و آية(يُوفُونَ بِالنَّذْرِ(۱نازل شد و صدقه در شب ۲۵ ذي‌حجّه بود و(هَلْ أَتَى(در روز ۲۵ همان ماه نازل شد.۲

نقد و بررسي روايت

الف. بررسي سند حديث

در قسمت اول، همه راويان از عامه‌اند و حديث، سند كامل ندارد و به صورت مرسل نقل شده است. قسمت دوم را نيز اصبغ بن نباته از اهل بيت علیهم السلام و ديگران از امام باقر علیه السلام نقل كرده‌اند، كه باز به صورت مرسل نقل شده است.
شيخ، اصبغ بن نباته را از راويان امام علی علیه السلام و امام حسن علیه السلام برشمرده است ۳ و در الفهرست، ايشان را از خواص علی علیه السلام برشمرده، بر او ترّحم كرده است كه عهدنامه مالك اشتر و وصيت علی علیه السلام به محمد حنفيه را روايت كرده است. ۴ و مامقاني با تعبير ضبط از او ياد كرده است؛ ولي با اين وجود، به جهت مرسل بودن، ضعيف است.

ب. بررسي متن حديث

قسمت اول روايت، در روايت پيشين نقد شد. درباره قسمت دوم روايت بايد گفت: اولاً، اجمالاً مي‌توان پذيرفت كه در عوض بخشش خاندان نبوت، طعامي آسماني براي آن خاندان آمده است، ‌ولي اين‌که سيني از طلا و ياقوت و امثال آن باشد، به احتمال زياد افزودة قصه‌گوها و راويان قصه پرداز بوده باشد. ثانياً، معقول به نظر مي‌رسد كه چون امام حسين علیه السلام خواست از آن طعام به زن يهودي بدهد، سيني طعام به عالم بالا رفت.
ثالثاً، اضطراب در روايت، در اينجا نيز مشهود است و آن، اين‌که در روايات قبلي داشتيم كه وقتي پيامبر صلی الله علیه و آله، اهل بيت علیهم السلام را در حال گرسنگي ديد، جبرييل سوره «هل اتي» را نازل كرد؛ ولي در اين روايت، جبرييل طعام آورده است.

1.. سوره انسان، آيه ۷.

2.. مناقب آل ابي‌طالب، ج۳، ص۴۲۴ ـ ۴۲۶.

3.. رجال الطوسي، ص۵۷ و۹۳.

4.. الفهرست (طوسي)، ص۸۵ ـ ۸۶.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
98

1. اضطراب در نقل روايت؛ در اين روايت يكي از عيادت كنندگان پيشنهاد نذر كرد؛ ولي در روايات صفحات بعدي، خود رسول اكرم( پيشنهاد نذر داده است.
2. تعبير به «همسايه»، به احتمال زياد، صحيح نيست؛ چون در خود مدينه مسلمين زندگي مي‌كردند و يهود جداگانه در خيبر و جاهاي ديگر در خارج از مدينه زندگي مي‌كردند. بنابراين، علی علیه السلام همسايه يهودي نداشته است.
3. مشاعره علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام ـ كه در متن عربي روايت نقل شده ـ در آن موقعيت ـ كه سائل در پُشت در ايستاده است ـ منطقي به نظر نمي‌رسد. از اين رو، ممكن است آن را به عنوان زبان حال، ‌آيندگان و سرايندگان اضافه كرده باشند. سرودن شعر علي و فاطمه و استفاده از تعابيري چون«مانند جوجه از گرسنگي مي‌لرزيدند» و يا «از گرسنگي شكمش به پشتش چسبيده بود»، بيشتر براي برانگيختن عواطف انساني عنوان شده است. به علاوه، با سه روز گرسنگي، آدم، بي‌حال مي‌شود و بر خود مي‌لرزد، ولي شكمش به پشت‌ نمي‌چسبد.
4. نذر و روزه بر حسنين ـ كه در آن روز بيش از چهار يا پنج سال نداشته‌اند ـ معقول به نظر نمي‌رسد، چون پدر آن يتيم در اُحُد شهيد شده بود كه در سال سه يا چهار هجري بوده است و حسنين در دو و سه هجري متولد شده‌اند. ۱ و نذر روزه بر بچه چهار يا پنج ساله معقول نيست. به علاوه، اين واقعه سال‌ها قبل از رحلت پيامبر صلی الله علیه و آله واقع شده بود و پيامبر صلی الله علیه و آله در سال دهم هجري وفات كرده‌اند. ۲ از اين رو، حسنين نمي‌توانند در اين حادثه بيش از چهار يا پنج سال داشته باشند و نذر روزه بر چنين بچه‌اي معقول نيست.
5. مراجعه علی علیه السلام به يهودي، با آن متاعت نفسي كه ايشان داشت، صحيح به نظر نمي‌رسد.

نقل دوم

مشابه روايت مذكور را ابن شهر آشوب از ابوصالح، مجاهد، ضحاك، حسن، ‌عطاء، قتاده، ليث، ابن‌عباس، ابن‌مسعود، ابن‌جبير، عمرو بن شعيب، ‌حسن بن مهران، نقاش، قشيري، ثعلبي و واحدي در تفاسير‌شان و صاحب اسباب النزول و خطيب مكي در الأربعين و ابوبكر شيرازي در نزول القرآن في امير المؤمنين‌( و اشنهي‌ در اعتقاد اهل السنة و ابوبكر ‌محمد بن ‌احمد بن فضل نحوي در العروس في الزهد آورده است. او در ادامه مي‌گويد:
اهل بيت علیهم السلام از اَصبَغ بن نباته و ديگران از امام باقر علیه السلام در مورد(هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ...(نقل كرد‌ه‌اند كه مشابه نقل صدوق در الأمالي است و در اين روايت نيز علی علیه السلام، فاطمه، فضه و حسنين علیهما السلام نذر كرده‌اند و علی علیه السلام از شمعون يهودي جو گرفته است و علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام در سه نوبت مشاعره كرده‌اند و انفاق در سه روز اتفاق افتاده است.
در ادامه روايتِ ابن شهر آشوب آمده است:

1.. الكافي، ج۱، ص۵۳۳ و ۵۳۶؛ تاريخ مدينة دمشق، ج۱۳، ص۱۶۷ و ج۱۴، ص۱۱۵.

2.. الكافي، ج۱، ص۵۱۰.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50
    تاريخ انتشار :
    پاییز و زمستان 1387
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 33198
صفحه از 423
پرینت  ارسال به