علامه شعراني در مقدمه خود بر شرح ملا صالح، برخي از ويژگي‌هاي شخصيت علمي و فکري ملا صالح مازندراني را بر شمرده كه عبارت‌اند از:
1. گرايش به تصوف، ليكن تصوفي كه عاري از بدعت و انحراف است؛
2. آگاهي از علوم متداول عصر خود؛ علومي همچون رياضيات، طب، كلام و حكمت الهي؛
3. اعتقاد به اصول حكمت صدر المتألهين و فيض كاشاني( در حكمت الهي ملا صالح به مسائلي همچون تشكيك وجود، حركت جوهري و نيز تجسم اعمال در آخرت، اعتقاد داشت. ^۱
شرح ملا صالح مازندراني بر الکافي، از بهترين شروح است و بر دو بخش اصول و روضه نگاشته شده است. اين كتاب به همراه حواشي ميرزا ابوالحسن شعراني در دوازده جلد منتشر شده است.
در اين مقاله، بر اساس شرح ملا صالح بر الکافي، روش او در شرح احاديث توصيف مي‌گردد و سپس نقد روش‌شناختي علامه شعراني دربارة‌ برخي از ديدگاه‌هاي ملا صالح بيان مي‌‌گردد:

يكم. روش‌شناسي شرح ملا صالح

يك. بررسي سند در شرح ملا صالح

از ديدگاه ملا صالح، در نقد احاديث معارف و اصول دين، معيار ارزيابي روايات، متن است. او در شرح برخي از اين‌گونه احاديث، به اين مطلب اذعان نموده است. در حديث دوم باب «العقل و الجهل» چنين آمده است:
... عن الأصبغ بن نباتة، عن علي( قال: هبط جبرئيل علي آدم( فقال: يا آدم! إني أمرت أن أخيرك واحدة من ثلاث، فاخترها و دع اثنين. فقال له آدم(: يا جبرئيل! و ماالثلاث؟ فقال: العقل و الحياء و الدين. فقال آدم(: إني قد اخترت العقل، فقال جبرئيل للحياء و الدين: انصرفا و دعاه. فقالا:يا جبرئيل! إنا أمرنا أن نكون مع العقل حيث كان. قال: فشأنكما و عرج؛^۲
علي( فرمود: جبرئيل بر آدم فرود آمد و گفت: اي آدم، من مأمور شده‌ام كه تو را در برگزيدن سه چيز مخير سازم. پس يكي را برگزين و از دو چيز ديگر بگذر. آدم( به او گفت: اي جبرئيل، آن سه چيز چيست؟ گفت: خرد، آزرم و دين. آدم( گفت: خرد را برگزيدم. جبرئيل به آزرم و دين گفت: شما بازگرديد و او را وانهيد. آن دو گفتند: اي جبرئيل، ما مأمور شده‌ايم هرجا كه خرد باشد، با او باشيم. گفت: خود دانيد و آن‌گاه، عروج يافت.
ملا صالح دربارة سند اين حديث مي‌نويسد:
اين حديث، هرچند به جهت سند ضعيف است، اما صحيح المضمون است. حديث بعدي نيز، با وجود ضعف آن، به جهت ارسال چنين است؛ زيرا اعتماد بر‌ آن به دليل برهان عقلي است و در بسياري از احاديث مربوط به اصول معارف و مسائل توحيدي چنين است. ^۳

روش ملا صالح مازندراني در شرح احاديث الکافي

دکتر نصر اللّه شاملي ^۱

علي بناييان اصفهاني ^۲

چکيده

ملا صالح مازندراني از علماي بنام سدة يازدهم است. شرح ملا صالح مازندراني بر الکافي، از بهترين شروح اين كتاب است و بر دو بخش اصول و روضة آن نگاشته شده است.
در اين مقاله، بر اساس شرح ملا صالح بر الکافي، روش او در شرح احاديث توصيف مي‌گردد و سپس نقد روش‌شناختي علامه شعراني دربارة برخي از ديدگاه‌هاي اين شارح بيان مي‌گردد.
روش ملا صالح مازندراني در شرح احاديث الکافي عبارت است از: بررسي سند و شرح و تفسير متن. همچنين روش ايشان در شرح متن عبارت است از: واژه‌شناسي و معناشناسي، استناد به آيات قرآن، استناد به ساير روايات و اثبات محتواي حديث.

کليد واژه‌ها: الکافي، شرح حديث، شرح الکافي، ملا صالح مازندراني، ابوالحسن شعراني.

درآمد

محمد صالح بن احمد بن شمس الدين سروي مازندراني اصفهاني از علماي بنام سدة يازدهم است كه او را «حسام‌الدين» لقب داده‌اند و به ملاصالح مازندراني شهره است. ملاصالح در مازندران به دنيا آمد و رشد و نمو يافت و به اصفهان رفت و در آنجا ساكن شد. او در اثر كوشش علمي فراوان به مجلس درس علامه محمدتقي مجلسي راه يافت و از ممتازان محفل درس او شد و پس از چندي، به دامادي استاد درآمد. همسر او، آمنه بيگم، از زنان دانشمند آن روزگار بود. او صاحب شش فرزند دختر و پسر شد كه همگي از چهره‌هاي شاخص علمي و هنري در روزگار خود بودند و از نسل ايشان ده‌ها فقيه، محدث، فيلسوف، مفسر و عالم رجال پديد آمد كه برخي از آنها در شمار برجسته‌ترين دانشمندان شيعه و از بزرگ‌ترين مراجع و فقيهان بوده‌اند.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ^۳