25
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51

گفتني است كه حسين بن سعيد، كتاب هاي مورد بحث را با همراهي برادرش حسن نگاشته است. نجاشي، اين كتب را ـ كه از مصنّفات معتبر و مورد اعتماد شيعه بوده ـ به چند طريق نقل مي كند. ۱ شيخ طوسي و نجاشي، اين كتب را با اندكي اختلاف، فهرست كرده اند كه در اينجا به فهرست نجاشي بسنده مي گردد: كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب الحج، كتاب النكاح، كتاب الطلاق، كتاب العتق و التدبير و المكاتبة، كتاب الأيمان و النذور، كتاب التجارات و الإجارات، كتاب الخمس، كتاب الشهادات، كتاب الصيد و الذبائح، كتاب المكاسب، كتاب الأشربة، كتاب الزيارات، كتاب التقية، كتاب الرد علي الغلاة، كتاب المناقب، كتاب المثالب، كتاب الزهد، كتاب المروّة، كتاب حقوق المؤمنين و فضلهم، كتاب تفسير القرآن، كتاب الوصايا، كتاب الفرائض، كتاب الحدود، كتاب الديات، كتاب الملاحم، كتاب الدعاء. ۲ از اين مجموعه، كتاب المؤمن و كتاب الزهد، به انتشار رسيده اند.
علاوه بر اين كتاب ها، برخي كتاب النوادر احمد بن محمّد عيسي اشعري را هم به حسين بن سعيد نسبت داده اند. ۳
از امتيازات كتب حسين بن سعيد، آن است كه ميزاني در سنجش صحّت و سقم ديگر كتب محسوب مي شده است؛ به طوري كه دانشمندان علم رجال، كتب بسياري را به كتب حسين بن سعيد تشبيه كرده اند ۴ و اين ويژگي، درباره ديگر كتب متقدّمان به چشم نمي خورد.
26. الجامع في الحديث، ۵ ابوجعفر محمّد بن احمد بن يحيي بن عمران الأشعري القمّي (م حدود 280 ق). ۶ وي از فقيهان و محدّثان موثّق اماميه بوده كه جز آن كه از ضعفا روايت نقل مي كرده، به مراسيل هم اعتماد مي كرده است. ۷
شيخ طوسي، كتاب نوادر الحكمة را ـ كه شامل بيست و دو كتاب و اغلب در موضوعات فقهي است ـ از آثار او بر مي شمرد. ۸ نجاشي در توصيف اين كتاب مي نويسد:
نوادر الحكمة كتابي نيك و بزرگ است. قمي ها آن را با عنوان «دبّة شبيب» مي شناسند... . در قم، شخصي به نام شبيب بوده است. اين شخص، ظرفي چندخانه داشته و هر نوع روغني كه مردم مي خواسته اند، از آن ظرف به آنان مي داده است. ۹

1.. همان.

2.. رجال النجاشي، ص۵۸.

3.. ر.ك: مقدمه كتاب النوادر، ص۹.

4.. ر.ك: معالم العلماء، ص۱۳۷ (در توصيف محمّد بن سنان و محمّد بن حسن صفار) و ص۱۳۸ (در توصيف محمّد بن علي الصيرفي) و ص۱۶۷ (در توصيف يونس بن عبدالرحمان)؛ رجال النجاشي، ص۲۵۳ (در توصيف علي بن مهزيار). قابل توجّه آن كه كتب علي بن مهزيار از نظر عناوين، تقريباً همانند كتب حسين بن سعيد است، جز آن كه وي چند كتاب مانند كتاب البشارات، كتاب الأنبياء بر آن افزوده است.

5.. الذريعة، ج۵، ص۲۹.

6.. هدية العارفين، ج۲، ص۲۰.

7.. رجال النجاشي، ص۳۴۸؛ معجم رجال الحديث، ج۱۶، ص۴۸.

8.. الفهرست، طوسي، ص۲۲۱.

9.. رجال النجاشي، ص۳۴۸ ـ ۳۴۹. گفتني است كه «دبّه»، ظرفي شيشه اي است كه در آن، روغن نگهداري مي كنند (المعجم الوسيط، ذيل ماده دبّ).


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51
24

المحاسن، از بهترين كتاب هاي روايي شيعه به شمار مي آيد و برخي اهميت و اعتبار اين كتاب را در رديف كتب اربعه دانسته اند. قاضي نور الله شوشتري (م 1091 ق) در جواب دشمنان شيعه ـ كه منابع شيعيان را منحصر در چهار كتاب مي شمردند ـ مي گويد:
اين صحيح نيست و كتاب هاي شيعيان بيش از اين است.
او سپس، بخشي از كتاب هاي شيعه را بر مي شمرد و ضمن آنها از كتاب المحاسن برقي نيز نام مي برد. ۱
علامه مجلسي، كتاب المحاسن برقي را از اصول معتبر شيعه مي داند. ۲ شيخ صدوق و كليني نيز بر كتاب المحاسن اعتماد كرده و روايات بسياري را از آن نقل مي كنند. ۳ شيخ صدوق در آغاز كتاب من لا يحضره الفقيه مي گويد:
من احاديث اين كتاب را از منابع مطمئن ـ كه در ميان فقهاي شيعه مشهور است و به آن استناد و مراجعه مي كنند ـ گرفته ام... مانند المحاسن، نوشته احمد بن ابوعبدالله برقي... . اين كتاب، از اصول اوّليه شيعه و از كتاب هايي است كه سند من به آنها معروف است. ۴
25. كتب ثلاثين يا الفقه المكمّل، ۵ حسين بن سعيد بن حمّاد كوفي اهوازي (م حدود 275 ق). ۶ وي از معاصران امام رضا، امام جواد و امام هادي( ۷ و از راويان برجسته و موثّق اماميه است ۸ كه بنا بر قول مرحوم مجلسي اوّل، در طبقه هفتم روات قرار مي گيرد. ۹ او از اهالي كوفه بوده كه براي نشر معارف اهل بيت(عليهم السلام) در اهواز ساكن شد و در اواخر عمر، به قم آمد و در همان جا وفات يافت. ۱۰ ابن‌نديم در توصيف حسين بن سعيد مي نويسد:
أوسع أهل زمانها بالفقه و الآثار و المناقب و غير ذلك من علوم الشيعة. ۱۱

1.. الذريعة، ج۱۶، ص۲۹۷.

2.. مصائب النواصب (به نقل از مقدمه المحاسن، ج۱، ص۱۰).

3.. بحار الأنوار، ج۱، ص۲۷.

4.. مقدمه المحاسن، ج۱، ص۳.

5.. كتاب من لا يحضره الفقيه، ج۱، ص۴.

6.. هدية العارفين، ج۱، ص۳۳۱. اتان كلبرگ و زركلي، او را در سال سيصد هجري، زنده مي دانند ( كتابخانه ابن طاووس، ص۲۱۹؛ الاعلام، ج۴، ص۱۰)؛ امّا با توجّه به آن كه وي از راويان امام رضا(بوده و بيشتر مصاحبتش با آن امام بوده است، نظر اسماعيل پاشا، صحيح تر به نظر مي آيد. برخي ديگر، سال وفات او را بين ۲۲۰ تا ۲۳۰ هجري مي دانند (ر.ك: «تحقيق درباره كتاب الكافي»، نامه آستان قدس، ش۱۲، ص۲۰).

7.. الفهرست، طوسي، ص۱۱۲.

8.. رجال الطوسي، ص۳۵۵.

9.. الذريعة، ج۱۵، ص۱۴۸ (در توصيف طبقات الرواة، مرحوم محمّد تقي مجلسي). امّا بر طبق محاسبه آية الله واعظ زداه خراساني، حسين بن سعيد از صغار طبقه ششم محسوب مي گردد (رك: «تحقيق درباره كتاب الكافي»، نامه آستان قدس، ش۱۲، ص۱۹).

10.. الفهرست، طوسي، ص۱۱۲؛ لسان الميزان، ج۲، ص۲۶۱.

11.. الفهرست، ابن نديم، ص۲۷۷.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51
    تاريخ انتشار :
    بهار 1388
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 24642
صفحه از 171
پرینت  ارسال به