1.. مراد از ابي العباس، فضل بن عبد الملك البقباق است. ر.ك: رجال الکشي، ص۳۳۶ (که مضمون همين روايت را با سندي ديگر از ابو العباس فضل البقباق نقل کرده است) و ۳۸۳ (که همين روايت با اختلاف تکرار شده است).

2.. الكافي، ج۷، ص۳۷۰.

3.. متن روايت در الكافي چنين است: «أن ابا عبد الله( كان يأكل متربعاً، قال: و رأيت ابا عبد الله( يأكل متكئاً، قال: و قال: ما أكل رسول الله( و هو متكئ قط». متن و سند اين روايت در نقل ديگران از الکافي، با متن چاپي و نيز با همديگر اختلاف دارد. در تهذيب الأحكام (ج۹، ص۹۳، ح۱۳۶) آمده است: «عن الحلبي، عن ابن ابي شعبة قال: أخبرني أبي أنه رأى أبا عبدالله( متربعاً، قال: و رأيت....»؛ و در وسائل الشيعة (ج۲۴، ص۲۴۹، ح۳۰۴۶۳) آمده است: «عن الحلبي بن علي بن أبي شعبة أنه رأى أبا عبد الله( متربعاً قال: و رأيت....». اين دو نقل، احتمال تصحيف در عبارت ابن ابي ايوب را به شدت تقويت مى كند. چه بسا حلبي اين واقعه را از جدش نقل مي‌کند؛ يعني «الحلبي عن ابي شعبه» صحيح باشد. از سوى ديگر، در الفقيه (ج۳، ص۳۵۴، ح ۴۲۴۹) آمده است: «روي عن عمر بن أبي شعبة قال: رأيت أبا عبد الله( يأكل متكئاً ثم ذكر رسول الله( فقال ما أكل متكئا حتى مات. و روي عن حماد بن عثمان، عن عمر بن أبي شعبة، عن أبي شعبة أنه رأى أبا عبد الله( يأكل متربعاً» (نيز، ر.ك: مكارم الأخلاق، ص۱۴۶، با عباراتي مشابه عبارت الفقيه). هرچند حماد بن عثمان در مشيخة الفقيه به عنوان طريق به عمر بن ابي شعبة نقل شده، اما راوى از او جعفر بن بشير است و آن طريق كاملاً با طريق مورد بحث متفاوت است. كلينى دو بار در الکافي (ج،۳ ص۳۲۹؛ ج۷، ص۳۴) از عمر بن ابي شعبة روايت نقل مي‌کند که در هر دو مورد به طريق ابن فضال از احمد بن عمر (فرزند عمر بن ابي شعبة) است و ابن ابي عمير در آن نيست. مجموعه اين قراين نشان مى دهد كه احتمال آن‌كه عبيد الله و عمر اين روايت را از أبي شعبة نقل نموده باشند و كلينى از عبيد الله و صدوق از عمر آن را روايت کرده باشند، بيش از اين است که راوى هر دو روايت را يك تن بدانيم. البته احتمال نقل ماجرايي از أبي شعبه در باره امام صادق(عليه السلام) با توجه به طبقه‌اش بسيار ضعيف به نظر مي‌رسد. در المحاسن (ج۲، ص۴۵۸، ح۳۹۵) روايتي مشابه اين روايت با اين سند آمده است: «عنه [احمد بن محمد بن خالد البرقي]، عن ابن ابي عمير، عن حماد بن عثمان، عن عمر بن ابي سعيد قال: أخبرني أبي أنه رأى ابا عبد الله( ...». اگر مراد از أبي سعيد در اين سند، ابن أبي شعبة باشد و يا أبي سعيد تصحيف ابن ابي شعبة باشد، احتمال وجود روايت عمر بن ابي شعبة در كتب إبن أبي عمير تقويت مي‌شود و بدين ترتيب، روايت مذکور از كتاب حلبي نخواهد بود.

4.. الكافي، ج۶، ص۲۷۲.

5.. مراد از ابن سنان، عبد الله بن سنان است. تحويل در سند بدين صورت است: [۱] علي بن ابراهيم، عن أبيه، عن ابن ابي عمير، عن حماد، عن الحلبي، [۲] علي بن ابراهيم، عن أبيه، عن ابن ابي عمير، عن ابن سنان. طريق دوم نيز از طرق مشهور الكافي است.

6.. الكافي، ج۶، ص۱۷۸.

7.. همان، ج۷، ص۱۵۱.

8.. همان، ج۵، ص۴۴۵.

9.. يكى از طرق مشهور الكافي، طريق علي بن ابراهيم، عن أبيه، عن عبد الله بن المغيرة، عن عبد الله بن سنان است كه نزديک سي بار در الكافي تكرار شده است. از اين رو، بايد عبارت ابن ابي عمير و عبد الله بن المغيرة را به جاي ابن ابي عمير عن عبدالله بن المغيرة صحيح دانست. البته كليني در ده مورد ديگر و به طرق مختلف، رواياتي با سند عن ابن ابي عمير عن عبد الله بن المغيرة نقل کرده است.

10.. الكافي، ج۴، ص۱۲۰.

1.. در بعضى موارد، سند فوق، مضمر است و يا نام امام( برده نشده است. اين موارد عبارت‌اند از: الكافي، ج۴، ص۳۳۵، ح۱؛ ج۴، ص۴۹۷، ح۴؛ ج۵، ص۲۳۵، ح۱۱. شايان يادآوري است که روايت اخير در الفقيه (ج۳، ص۳۱۰، ح۴۱۱۰ ) و الاستبصار (ج۳، ص۱۱۸، ح۱ ) به صورت مسند از ابي عبد الله( نقل شده است.

2.. الكافي، ج۱، ص۴۵۱، ۵۴۶، ج۲، ص۸۲، ۱۴۸، ج۳، ص۴، ۱۲، ۳۳، ۳۴ (دو مورد)، ۴۳، ۴۹، ۵۱، ۵۴، ۵۶، ۶۳، ۷۵، ۱۲۱، ۱۲۴، ۱۳۸، ۱۴۳ - ۱۴۴، ۱۶۱، ۱۸۳ - ۱۸۴، ۱۸۶، ۱۸۹، ۱۹۴، ۲۵۱، ۲۷۳، ۲۸۶، ۲۹۴، ۳۰۰، ۳۰۲، ۳۰۴ - ۳۰۵، ۳۱۸، ۳۴۱، ۳۴۹، ۳۵۶، ۳۶۴ - ۳۶۶، ۳۸۰، ۳۸۳، ۳۸۶، ۳۸۸، ۳۹۶، ۳۹۸، ۴۱۰، ۴۲۵، ۴۳۱، ۴۳۹، ۴۴۳، ۴۴۵، ۴۵۲، ۴۵۵، ۵۱۲، ۵۲۴؛ ج۴، ص۹۲، ۹۶، ۱۰۱، ۱۰۶، ۱۱۲، ۱۱۴، ۱۱۴، ۱۲۰ (دو مورد)، ۱۲۰، ۱۲۳ - ۱۲۴، ۱۲۶، ۱۲۸، ۱۳۱، ۱۳۵، ۱۳۸، ۱۶۸، ۱۷۵ (دو مورد)، ۱۷۶ (دو مورد)، ۱۷۸، ۲۲۶، ۲۳۲، ۲۶۹، ۲۷۳، ۲۹۲، ۳۱۹، ۳۲۳، ۳۲۹، ۳۳۱، ۳۳۵، ۳۴۰ - ۳۴۱، ۳۴۴، ۳۴۹، ۳۵۴، ۳۶۰ - ۳۶۱، ۳۷۵، ۳۸۳، ۳۹۴ - ۳۹۶، ۳۹۹، ۴۱۴، ۴۱۶، ۴۳۰، ۴۳۷، ۴۴۰ - ۴۴۱، ۴۴۳، ۴۵۵، ۴۶۲، ۴۶۳، ۴۸۲، ۴۸۹ (دو مورد)، ۴۹۰ - ۴۹۱، ۴۹۴، ۴۹۷، ۵۰۰، ۵۰۹، ۵۱۱، ۵۱۸، ۵۳۳ (دو مورد)، ۵۴۱؛ ج۵، ص۴۲، ۱۴۵، ۱۶۴ - ۱۶۵، ۱۷۰، ۱۷۴، ۱۷۶ - ۱۷۷، ۱۷۹، ۱۸۱، ۱۸۳ - ۱۸۴، ۱۸۸ - ۱۸۹، ۱۹۳ (دو مورد)، ۱۹۷، ۲۰۱، ۲۱۰، ۲۱۲، ۲۲۱، ۲۲۳، ۲۳۵، ۲۳۸، ۲۴۰ - ۲۴۱، ۲۴۳ (دو مورد)، ۲۴۵، ۲۴۷، ۲۴۹، ۲۵۳ - ۲۵۴، ۲۵۸ - ۲۵۹، ۲۶۶، ۲۶۷ (دو مورد)، ۲۶۸ - ۲۶۹، ۲۷۲ - ۲۷۴، ۲۸۴، ۳۰۷، ۳۵۲، ۳۵۹، ۳۷۹، ۳۹۱، ۴۰۷، ۴۱۵، ۴۱۸، ۴۲۶ (دو مورد)، ۴۲۷، ۴۳۲، ۴۳۴ - ۴۳۵، ۴۳۷، ۴۴۱، ۴۴۳ - ۴۴۴، ۴۴۵ (دو مورد)، ۴۷۲ - ۴۷۳، ۴۷۵ - ۴۷۶، ۴۷۹، ۴۸۵، ۴۹۰؛ ج۶، ص۴۱، ۶۰، ۶۹، ۷۲، ۷۹، ۸۲ - ۸۳، ۸۹، ۱۰۹ (دو مورد)، ۱۱۰، ۱۱۴، ۱۱۷ - ۱۱۸، ۱۲۳، ۱۲۶، ۱۳۶، ۱۳۹، ۱۴۴ - ۱۴۷، ۱۶۳ - ۱۶۴، ۱۷۰، ۱۷۱ (دو مورد)، ۱۷۸، ۱۸۰، ۱۸۲ (دو مورد)، ۱۸۷، ۱۹۷، ۲۰۵، ۲۱۲ - ۲۱۳، ۲۱۶ - ۲۱۷، ۲۲۷، ۲۳۱، ۲۳۳ - ۲۳۴، ۲۳۶، ۲۳۸، ۲۴۵ (دو مورد)، ۲۶۰، ۲۶۷، ۲۷۲، ۳۸۳، ۴۸۱، ۵۰۲، ۵۳۴، ۵۵۲؛ ج۷، ص۴، ۳۴، ۴۱، ۵۶، ۱۳۴، ۱۴۱، ۱۵۱، ۱۶۰، ۱۶۳، ۱۶۹، ۱۹۳، ۱۹۶ - ۱۹۷، ۲۰۶، ۲۲۴، ۲۲۷، ۲۳۶، ۲۴۰، ۲۵۱، ۲۷۴، ۲۷۹، ۲۹۰، ۲۹۸ (دو مورد)، ۳۰۴، ۳۱۱، ۳۱۸، ۳۲۲، ۳۲۶، ۳۲۸، ۳۵۱، ۳۵۳، ۳۵۶، ۳۶۰، ۳۷۰، ۳۸۶، ۳۹۰، ۳۹۳، ۴۱۵، ۴۴۱ (دو مورد)، ۴۴۹ - ۴۵۰، ۴۵۳، ۴۵۶.

3.. تحويل در اين سند و سند بعدى به اين صورت است: [۱] علي بن ابراهيم، عن أبيه، عن ابن ابي عمير، عن حماد بن عثمان، عن عبيد الله الحلبي. [۲] علي بن ابراهيم، عن ابيه، عن ابن ابي عمير، عن حماد بن عثمان، عن محمد بن مسلم.

4.. الكافي، ج۷، ص۴۸.

5.. همان، ج۵، ص۴۹۰؛ ج۶، ص۱۶۴، ۱۹۷؛ ج۷، ص۴، ۱۶۹.

6.. حماد بن عثمان عطف به جميل است و ابن ابي عمير از هر دو نقل نموده است.

7.. الكافي، ج۷، ص۳۲.

8.. در تهذيب الأحكام (ج۶، ص۲۲۹، ح۴) در نقل همين روايت با سند فوق آمده است: «عن حماد، عن الحلبي و جميل و هشام». به قرينه سند قبل و با توجه به اين‌كه در سند، هيچ روايتى جميل به عنوان راوى از حلبي نيامده، مي‌توان پي برد که در سند الکافي نيز به جاى «الحلبي عن»، بايد «الحلبي و» صحيح باشد. از نظر طبقه نيز جميل با حماد در يک طبقه است، بنا بر اين، سند مذکور تحويل شده و ابن أبي عمير از «حماد از حلبي» و «جميل» و «هشام» روايت مي‌کند.

9.. الكافي، ج۷، ص۴۱۵.

10.. در وسائل الشيعة (ج۲۹، ص۱۹۵، ح۳۵۴۳۱) در سند اين روايت آمده: «عن جميل و عن حماد عن الحلبي». هر چند در برخي اسناد کافي (ج۵، ص۳۷۵، ۴۲۱؛ ج۶، ص۱۵۸؛ ج۷، ص۱۱۰) عبارت جميل بن دراج و حماد بن عثمان آمده است، اما با توجه به پانوشت پيشين، ظاهراً جميل مستقيماً از امام( روايت مي‌کند. جالب توجه است که كلينى در همان صفحه و به همين سند، مضمون همين حديث را جداگانه از جميل روايت مي‌کند.

11.. الكافي، ج۷، ص۲۸۱.