55
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51

ايشان، يعني عبيد الله يا محمد است، به درستي روشن نيست. تطبيق برخي از اين احاديث با روايات بر گرفته از نسخة کتاب عبيد الله ـ که به دست حسين بن سعيد و شيخ صدوق رسيده ـ احتمال اخذ ابي المغراء از روايات کتاب عبيد الله را تقويت مي‌کند.
7. عدة من أصحابنا gt; احمد بن محمد gt; ابن محبوب gt; ابي ايوب الخزاز ۱ gt; الحلبي (1). ۲
8. عنه [= علي بن إبراهيم] gt; أبيه gt; ابن محبوب gt; ابي أيوب gt; الحلبي (1). ۳
9. [محمد بن يحيي، عن احمد بن محمد و علي بن ابراهيم، عن أبيه جميعاًgt;] ابن محبوب gt; ابي ايوب gt; الحلبي و ابي عبيده (1). ۴
به نظر مي‌رسد اين سه روايت از کتاب ابن محبوب اخذ شده است. سند موجود در روايت سوم با توجه به تعبير «جميعاً» اين احتمال را تقويت مي‌کند. در اين سه طريق نيز مراد از حلبي آشکار نيست.

4. نتيجه گيري

يک. چينش اسناد روايات به گونه‌اي که ارائه شد، به خوبي طريق نقل يک منبع از منابع الکافي را به دست مي دهد.
دو. چينش اسناد با اين تنظيم، کمک شاياني در کشف راويان مشترک و شايد نام سقط شده از سلسلة سند مي‌کند.
سه. اين شيوة تنظيم و ترتيب الاسانيد مرحوم آية الله بروجردي(، نقش مکمل يکديگر را در رفع ابهامات اسناد ايفا مي‌کنند. تفاوت اين دو شيوه در آن است که در اين روش طرق نقل از منابع نيز آشکار مي‌شود، ولي در شيوة ترتيب الاسانيد تنها سلسلة مشايخ و شاگردان به دست خواهد آمد.
چهار. کليني در تأليف کتاب الکافي از نسخه‌هاي مختلف کتاب عبيد الله بن علي حلبي استفاده کرده است. اين مطلب را مي‌توان از طرق مختلفي ـ که به کتاب اين راوي مي‌رسد ـ دريافت.
پنج. حماد بن عثمان در بيشتر منابع، فهرستي و سلسلة اسناد روايات عبيدالله به عنوان راوي اين کتاب مطرح شده است. از اين رو، به نظر مي‌رسد، نسخة حماد از کتاب عبيد الله حلبي مقبول‌ترين و مشهورترين نسخه از اين کتاب بوده و کليني نيز از همان استفاده کرده است.
شش. اصلي‌ترين نسخه‌اي که کليني بر آن اعتماد نموده و بيشتر روايات کتاب عبيد الله را از آن نقل کرده است، نسخه‌اي است که از طريق علي بن ابراهيم gt; پدرش gt; ابن ابي عمير gt; حماد gt; عبيد الله حلبي به دستش رسيده است. اين سند با تعابير مختلف بيش از چهارصد بار در الكافي آمده است. با توجه به وجود طريق علي بن ابراهيم gt; پدرش در اين طريق ـ که طريق نقل کتب کوفيان به قم بوده ـ ، اين طريق و طرق مشابه آن، طريق اصلي نقل روايات از کتاب حلبي بوده است.

1.. مراد، ابو ايوب، إبراهيم بن عثمان الخزاز است.

2.. همان، ج۷، ص۱۷۶. به قرينة روايت الكافي (ج۵، ص۴۴۳)، شايد راوى پيش از واسطه ميان الحلبى و الخزاز، ابن مسكان بوده كه از سند ساقط گرديده است. در اين صورت، مراد از الحلبى نيز محمد خواهد بود.

3.. همان، ج۸، ص۱۵۶.

4.. همان، ج۷، ص۲۹۹.


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51
54

سه. فهرست غير تکراري روايات الكافي که مردّد ميان عبيد الله بن علي حلبي و برادرش محمد است.

1. محمد بن يحيى gt; احمد بن محمد gt; علي بن الحكم ۱ gt; أبي المغراء ۲ gt; الحلبي (5). ۳
2. محمد بن يحيى gt; احمد بن محمد بن عيسى gt; بعض أصحابه ۴ gt; ابي المغراء gt; الحلبي (1). ۵
3. عدة من أصحابنا gt; احمد بن محمد gt; من ذكره ۶ gt; ابي المغراء gt; الحلبي (1). ۷
4. [عدة من أصحابنا]gt; احمد بن محمد gt; (عن رجل) ۸ gt; ابي المغراء gt; الحلبي (1). ۹
5. احمد بن محمد و علي بن ابراهيم gt; أبيه جميعاً gt; ابن ابي عمير gt; ابي المغراء gt; الحلبي (1). ۱۰
6. [محمد بن يحيى] gt; أحمد بن محمد gt; الوشاء gt; أبي المغراءgt; الحلبي ۱۱ (1). ۱۲
با توجه به قرايني که در پانوشت‌ها به آنها اشاره شده است، احتمال نقل اين گروه از روايات، از يکي از کتاب‌هاي احمد بن محمد بن عيسي قوت مي‌يابد. تعبير «عمن ذکره» و «عن بعض اصحابه» دليل استواري بر اين برداشت است و احتمال ناخوانا بودن نسخة کتاب احمد بن محمد را بيشتر مي‌کند. به نظر مي‌رسد رواياتي که از طريق ابي المغراء از حلبي در اين کتاب آمده، بايد از جملة رواياتي باشد که در نسخة مشهور کتاب عبيدالله و علي ذکر نشده است. اما اين که مراد از حلبي در اين روايات کدام يک از

1.. مراد، علي بن الحكم الأنباري است.

2.. مراد، حميد بن المثنى است.

3.. همان، ج۶، ص۲۱۳،۲۳۷،۲۶۰؛ ج۷، ص۳۹۲، ۳۹۳. تکرار اين سند از أبي المغراء تا محمد بن يحيي در کتاب الأطعمة در الکافي، ج۶ مي‌تواند قرينه اخذ اين روايات از کتاب أبي المغراء باشد.

4.. در الکافي، ۲۹ روايت هست که در آنها احمد بن محمد بن عيسى، با واسطه، از أبي المغراء نقل مي‌کند: در يازده مورد علي بن الحكم، در نُه مورد الحسين بن سعيد عن فضالة بن أيوب، در چهار مورد ابن فضال، و الوشاء، ابن أبي عمير، بعض أصحابه، من ذكره، و رجل (هر کدام يک مورد) واسطه بوده‌اند. با توجه به اين‌كه هر سه مورد از طرق مبهم است و دو مورد از موارد شاذ، احتمال نقل مستقيم روايت از كتاب محمد يا عبيد الله در اين ۲۹ مورد تضعيف مي‌شود. به نظر مي‌رسد اين روايات از يکي از کتاب‌هاي أحمد بن محمد بن عيسي اخذ شده باشد. تعبير «عمن ذکره» به خوبي اين احتمال را تقويت مي‌نمايد.

5.. همان، ج۲، ص۳۲۲.

6.. اين روايت در تهذيب الاحکام (ج۷، ص۲۵) با اضافاتى در آغاز، از طريق «أحمد بن محمد بن عيسى، عن علي بن حديد، عن أبي المعزى» نقل شده است. شايان يادآوري است که أبي المغراء در سند تهذيب الاحکام به صورت أبي المعزى ضبط شده است. افزون بر اين، بخشى از همان روايت در تهذيب الاحکام (ج۷، ص۲۴) با اين سند آمده است: «عنه [الحسين بن سعيد]، عن ابن أبي عمير، عن حماد عن الحلبي». کليني ( الكافي، ج۵، ص۱۲۵۸) بخش نخست روايت منقول در تهذيب الاحکام را با اين سند نقل مي‌کند: «علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حماد عن الحلبي». همچنين قسمتى از همان روايت در الفقيه (ج۳، ص۲۰۱) با تعبير «روى الحلبي» نقل شده كه شايد مراد، عبيد الله است.

7.. الكافي، ج۵، ص۱۷۳.

8.. در نقل وسائل الشيعة (ج۱۹، ص۱۵۵) از الكافي، تعبير «عن رجل» وجود ندارد، اما در تهذيب الأحكام (ج۷، ص۲۱۴) اين عبارت آمده است. شايد در چاپ الكافي عبارت «عن رجل» به نقل از تهذيب الاحکام در قلاب افزوده شده است.

9.. الكافي، ج۵، ص۲۸۹.

10.. همان، ج۵، ص۲۲۱.

11.. بخش نخست اين روايت، با اختلافاتي، در تهذيب الأحكام (ج۷، ص۱۶، ح ۶۹) با اين سند نقل شده است: «عنه [الحسين بن سعيد]، عن ابن ابي عمير، عن حماد بن عثمان، عن الحلبي». گفتنى است كه عبارت تهذيب الأحكام صرف نظر از تقطيع بخش نخست، از استحكام بيشترى برخوردار است. در نقل وسائل الشيعة (ج۱۸، ص۱۲۸) از الكافي، عبارت «عن الحلبي» نيامده است.

12.. الكافي، ج۵، ص۱۴۵.

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51
    تاريخ انتشار :
    بهار 1388
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 28786
صفحه از 171
پرینت  ارسال به