صفحه و داراي اشاره‌هايي کلي که محورهاي دوم و سومش، بيرون از بدنه و متن کتاب روضه و اندازة دومين محورش، تنها دو سطر و با چاشني «و ليس من الضرورة التعرض لها جميعاً ^۱ »، همراه است!
باري، گويندة اين سخن، چه در اندازة يک گزارش سست و نپذيرفينت شهيد ثاني و چه به پشتوانة گزارش‌هايي استوارتر و پذيرفينت‌تر، ملاخليل قزويني و چه هر کس ديگري باشد، گفته‌‌اش خرده‌پذير و بر کنار از درنگ در قرينه‌هاي بسياري است که نگارش کتاب روضه را به دست کليني، گريز ناپذير و پذيرفينت مي‌کنند و ما از آن همه، به قرينه‌هاي سندي‌‌اش مي‌پردازيم.

کليني و رويکردهاي اسنادي‌‌اش در هفت جلد نخست الکافي

1. معنعن کردن سند و تحويل آن

کليني براي گزارش سند تک تک احاديث کتاب الکافي از ميان صيغه‌هاي پرشمار و گوناگون اداي سند، روش «عنعنه» را برگزيده و به ديگر صيغ اداي سند، جز در جاهايي انگشت‌شمار، روي نياورده است. چنين رويکردي، گرچه از يک سو، به دراز شدن زنجيرة نام راويان مي‌انجامد، فرصت فراخي را براي نماياندن «تحويل سند» به نويسندة ارجمند آن کتاب مي‌دهد؛ در اين روش، گزارشِ نام راويان، هر جا حرف جر «عن»، پيش روي خود، حروف عطف واو را داشته باشد، نشان دهندة تحويل سند و ديگرگون شدن بخشي از آن يا سر تا پايش خواهد بود.

2. کوتاه نکردن سند، از يک نگاه

نويسندة ارجمند کتاب الکافي، رو در رو با دو محدث بزرگ و گران‌ماية شيعي، شيخ صدوق و شيخ طوسي ـ که پس از او سر برآوردند و در سه کتاب گران‌بهاي حديثي خود، کتاب من لا يحضره الفقيه، الاستبصار و تهذيب الاحکام (الاخبار) دست به دامان کوتاه کردن سند حديث و بازگويي بخش عمده‌‌اش در بخش پاياني آن کتاب‌ها (مشيخه) شدند ـ هر سند را در آغاز پرداختن به هر حديث، بازگفته و خواه ناخواه، با اين کار خود ـ که نوعي تکرار و گونه‌اي پرگويي را به دنبال دارد ـ ماية ضخيم‌تر و حجيم‌تر شدن کتاب حديثي خود شده است.

3. کوتاه کردن سند، از نگاهي ديگر

1. يکي از روش‌هاي کليني براي پيشگيري از بيش از اندازه دراز شدن سند هر حديث و گريز از پرشمار شدن نام راويان، به‌کارگيري فراز «عدّة من اصحابنا»، هنگام روايتش از سه تن، احمد بن محمد بن عيسي اشعري، احمد بن محمد بن خالد برقي و سهل بن زياد آدمي رازي است. چنين شگردي ـ ناگفته پيداست ـ که بر کنار از نارسايي ارسال سند است؛ چرا که از نام و نشان اين راويانِ پا در ميان، ميان کليني و سه راوي نام برده، راز گشايي شده است و کساني شناخته شده‌اند ^۲ .

ملا خليل بن غازي قزويني و روضة الکافي

وي که در سدة يازدهم هجري، در عصر اوج‌گيري گرايش اخباريگري ^۱ ، در اصفهان و قزوين مي‌زيست، دانشمندي اخباري‌مآب، با فضل و کمال و داراي نوشته‌هاي پرشماري، به ويژه در پيوند با حديث و نوشته‌هايي چون کتاب الکافي بود ^۲ .
اين دانشمند، در پيوند با مسائل و محورهاي اصول و فروع دين، انديشه‌هايي داشت که بيشترشان شگفتي‌آفرين‌اند؛ انديشه‌هايي که پاره‌اي از آنها را به پيروي از معتزليان، بر زبان آورد و باورش به ديده شدن سر تا پاي کتاب الکافي از سوي امام عصر(، جواز ترجيح بلا مرجح و نازا بودن شکل اول قياس و نتيجه بخش نبودنش، برخي از آنهاست ^۳ .
در اين ميان، آنچه هم شگفت‌انگيز و هم در پيوند با رويکرد اين نوشته است، باوري است که او دربارة نگارش کتاب روضة الكافي داشت؛ از زبان او، گزارش کرده‌اند که اين کتاب را نه کليني که ابن ادريس حلي، دانشمند بزرگ قرن ششم شيعه، نوشته است و کساني نيز او را در کار نوشتن بخش‌هاي پاياني‌اش، ياري رسانده‌اند. ^۴
ناگفته نماند، در اين ميان، کساني ديگر هم بوده‌اند که گرچه زيست‌نامة ملا خليل قزويني را نوشته‌اند، در برابر اين گزارش، خاموشي گزيده‌اند و چيزي نگفته‌اند؛ ^۵ چنان که کساني نيز همان سخن شگفتي‌آفرين را با چاشني «و لکن لم يثبت» و «کما ينسب ذلک ايضاً»، از زبان شهيد ثاني هم گزارش کرده‌اند. ^۶
شايد نخستين، و باز شايد تنها، کسي که کنار گزارش اين سخن ملا خليل قزويني، به آن بها داده و شايستة واکاوي و خرده‌گيري‌‌اش ديده است، آقاي ثامر هاشم حبيب عميدي باشد؛ ايشان با آوردن عنوان «ثانياً روضة الکافي»، ^۷ و عنواني با شمارة يک و به نام «شبهة فصل الروضة عن الکافي»، ^۸ در پي آن برآمده است که با دست يازيدن به دامان سه قرينه در سه محور، آن سخن گزاف را نقد کند: «من کتاب الروضة نفسه»، ^۹ «من کتب الرجال» ^۱۰ و «من رواية القدماء ما في الروضة»؛ ^۱۱ نقدي نزديک به چهار