63
فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51

6. به‌کارگيري روايات موقوفة صحابيان امامان(
سند شماري از روايات کتاب الکافي، به يکي از صحابيانِ يکي يا چند تن از امامان پاک‌نهاد شيعه مي‌انجامد و بر کنار از يادآوري نام آن پيشوا( است؛ رواياتي که در اصطلاح دانش درايه، «موقوفه» خوانده مي‌شوند و کم و بيش، در نوشتة نام برده، به چشم مي‌آيند؛ رواياتي که زراره يکي از پا در ميانان پر و پا قرص آنهاست ۱ .
7. فراواني به‌کارگيري ضمير به جاي نام يک يا چند امام، کنار صيغة دعايي
در پايان سند احاديث هفت جلد نخستين کتاب ارجمند الکافي، چه بسيار به ضميرهايي مفرد ۲ و تثنيه ۳ و جمع ۴ برمي‌خوريم که کنارشان کليشه‌هاي جملات دعايي نيز ديده مي‌شود، که يا بايد برگرفته از دست نوشتة خود کليني باشد و يا برخاسته از دست بردن‌هاي آيندگان. اگر فرض دوم را بپذيريم، اين دسته از روايات را نيز بايد در شمار مضمرات الکافي بدانيم و اگر فرض نخست را آبرومند بداريم، اينها را بايد رواياتي مسند و بر کنار از آسيب ارسال و اضمار بدانيم. در اينجا نيز زراره از راويان پر کار و فراوان فراروي ديدگان است.
8. فراواني ارسال سند حديث‌ها
يکي از محورهاي پرسش آفرين کتاب الکافي و به زبان ديگر، يکي از کارکردهاي حديثي کليني ـ که درخور پژوهشي بايسته و ژرف است ـ فراواني ارسال سند حديث است، با آن که از ويژگي‌هاي بي‌بروبرگردي که جا دارد پيش از هر چيز ديگري در يک حديث به چشم آيد و به آنها بها داده، زبان خرده‌گيران را ببندد، اتصال سند و اسناد آن است. با اين همه، کليني گوشه‌هاي رنگارنگ و پرده‌هاي پرشماري را از فرآيند ارسال سند، در نوشتة گران‌سنگ خود، نشان داده و پيش ديدگان آيندگان نهاده است که سياهة آنها چنين است:
3-8-1. فراواني رفع حديث و بازتاب ندادن سندش که در اين ميان، بيشترين بهره، از آنِ احمد بن محمد بن خالد است ۵ .

1.. براي نمونه، ر.ك: اصول الکافي، ج۱، ص۵۴۴، ح۹؛ فروع الکافي، ج۳، ص۲، ح۳؛ ص۳۱، ح۸؛ ص۴۱، ح۱ (اول)؛ ج۴، ص۱۷، ح۱ (اول)؛ ص۷۷، ح۳ و...

2.. درباره ضمير مفرد با کليشة (، براي نمونه، ر.ك: فروع الکافي، ج۶، ص۱۲۲، ح۹؛ ص۱۸۷، ح۱۱؛ ص۲۳۴، ح۵؛ ص۲۳۵، ح۴و...

3.. درباره ضمير تثنيه ـ که بيش از ديگر ضميرها و به انبوهي، در سرتاسر هفت جلد نخستين کتاب الکافي، همراه کليشة (، به کار رفته است ـ ر.ك: اصول الکافي، ج۱، ص۱۴۶، ح۱؛ ص۱۷۸، ح۵؛ ص۱۸۰، ح۲؛ ج۲،ص ۱۴، ح۳؛ ص۲۴، ح۲؛ ص۱۰۶، ح۴؛ فروع الکافي، ج۳، ص۵۷، ح۴؛ ص۶۳، ح۲؛ ص۹۶، ح۲؛ ج۴، ص۳۴۱، ح۱۴؛ ص۳۶۴، ح۶؛ ص۳۹۲، ح۶؛ ج۵، ص۴۵، ح۸؛ ص۱۰۱، ح۳؛ ص۱۰۴، ح۲؛ ج۶، ص۱۲، ح۲؛ ص۵۲، ح۴؛ ص۷۰، ح۱؛ ج۷، ص۱۴، ح۲؛ ص۲۲، ح۱؛ص۲۷، ح۲ و...

4.. درباره ضمير جمع با کليشة (، براي نمونه، ر.ك: فروع الکافي، ج۳، ص۱۴۱، ح۵؛ ص۱۴۳، ح۱؛ ج۵، ص۳۶۰، ح۸؛ ج۶، ص۲۵۷، ح۲؛ ص۲۶۲، ح۲؛ ص۲۹۹، ح۱۷ و...

5.. براي نمونه، ر.ك: اصول الکافي، ج۱، ص۳۹،ح۱؛ ص۴۲۲، ح۴۹ و ۵۰؛ ج۲، ص۴۵۴، ح۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰و...


فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51
62

البته، گاه کليني از «عدّه»‌اي، حديث گزارش مي‌کند که نامشان براي آيندگان، ناشناخته مانده و ماية رخ نمايي اصطلاح «عدّة مجهولة» شده است ۱ . چنين شگردي، خواه ناخواه، به کوچة بن بست ارسال سند مي‌انجامد که از آن، در دنبالة اين نوشته، باز خواهيم گفت.
2. شگرد ديگر کليني براي کوتاه کردن زنجيرة نام راويان و گريز از هر بار يادآوري‌شان در آغاز سند، به‌کارگيري فراز «و بهذا الاسناد» است که جانشين همه يا بخشي از سند حديث پيشين و گذشته، در حديث پسين و آينده مي‌شود. ۲
3. باز پسين روشِ کليني براي کوتاه کردن سند با کم کردن واژه‌هايش سند، جانشين کردن فراز جار و مجرور «عنه» در آغاز سند حديث پسين، به جاي نام راوي آغاز سند حديث پيشين است ۳ .
ناگفته نماند، نويسندة ارجمند کتاب الکافي، همه جا چنين روشي را در پيش نگرفته و در جاهاي بسياري نيز که مي‌توانسته دست بدين کار بگشايد، از آن خودداري کرده است ۴ .
نيز جا داشت آن جناب، شيوة کوتاه کردن سند حديث‌هايي را که پياپي و با فراز «و بهذا الاسناد» و «عدّة من اصحابنا» آغاز شده‌اند نيز با به‌کارگيري جار و مجرورهايي چون «به» و «عنهم» در حديث‌هاي دوم و پس از آن، دنبال کند که چنين نکرده است ۵ ؛ روشي که گرچه ماية کوتاهي سند نيست، بهانة کوتاهي عبارت پردازي و دوري از تکرار ناخوشايند است!
4. پر بسامدي گزارش حديث از علي بن ابراهيم قمي و محمد بن يحيي عطار
در ميان مشايخ پر شمار حديثي کليني، نام هيچ کدامشان به اندازة اين دو محدث در آغاز زنجيرة نام راويان احاديث کتاب الکافي نيست، تا آنجا که به زبان آمار و در جهان عدد و شمار، کليني 3355 حديث را از زبان علي بن ابراهيم قمي ۶ و 2787 حديث را از زبان محمد بن يحيي عطار، گزارش کرده است ۷ .
5. به‌کارگيري روايات مضمرة زراره و سماعه و ديگران
سماعة بن مهران از راوياني است که گرچه در بسياري جاها، از امامي که از او چيزي باز مي‌گويند و به نام و نشان ياد مي‌کنند ۸ ، کم و بيش در جاهايي ديگر، با آوردن ضمير، از او ياد و روايت را «مضمره» مي‌کند. زراره و ابوبصير هم همين گونه‌اند ۹ .

1.. همان، ص۳۵۴ – ۳۵۹.

2.. تا اينجا که نوشتيم، نمونه‌هاي اين چهار رويکرد اسنادي کليني چنان پر شمار است که خـود را از يادآوري يک يا چند تا از آنها، بي‌نياز ديده‌ايم.

3.. براي نمونه، ر.ك: فروع الکافي، ج۳، ص۱۸، ح۱۶؛ ص۲۹، ح۸؛ ج۴، ص۱۷، ح۲ (اول)؛ ص۴۷، ح۶؛ ص۵۵، ح۲؛ ج۷، ص۳۰، ح۲؛ ص۴۴، ح۳ و ۴ و...

4.. براي نمونه، ر.ك: همان، ج۳، ص۲۴، ح۲ (اول) و ۳ (اول)؛ ص۲۵، ح۳ (دوم)و ۴ و ۵؛ ص۲۸، ح۲و۳؛ ص۳۱، ح۹ و ۱۰ و...

5.. براي نمونه، ر.ك: همان، ج۴، ص۵۳، ح۷ و ۸؛ ص۵۵، ح۳و ۴؛ ص۸۷ – ۸۸، ح۳ و ۴ و...

6.. الشيخ الکليني البغدادي و کتابه الکافي، ص۳۱۶.

7.. همان، ص۳۴۲.

8.. براي نمونه، ر.ك: فروع الکافي، ج۳، ص۳۳۸، ح۸؛ ص۳۴۴، ح۲۱؛ ص۴۲۰، ح۱؛ ص۴۲۱، ح۱؛ ج۴، ص۵۰، ح۱۶؛ ص۹۰، ح۴و۵؛ ص۱۰۰، ح۱و۲؛ ص۴۶۶، ح۱۱ و...

9.. براي نمونه، ر.ك: اصول الکافي، ج۱، ص۳۷۳، ح۹؛ ص۳۸۸، ح۶؛ فروع الکافي، ج۳، ص۷، ح۲؛ص ۱۷، ح۶؛ ص۲۷، ح۱؛ ص۳۲، ح۲ (اول)؛ ص۲۹۴، ح۸؛ ج ۴، ص۸۱، ح۲ (دوم)؛ ج۵، ص۳۱۴، ح۴۳؛ ج۷، ص۳۹۱، ح۴؛ج۸، ص۱۲۸، ح۱۲۰و...

  • نام منبع :
    فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51
    تاريخ انتشار :
    بهار 1388
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 24504
صفحه از 171
پرینت  ارسال به