«آيه» در عرف مسلمين، بويژه قرآن‌پژوهان، اصطلاح است، براي مقاطعي از سوره ها، با ويژگي هاي غالبي: 1. طول و حجمي نزديك به هم، 2. معناي اسنادي مستقلّ، 3. فواصل (و سجعي) متناسب به هم.
بنا بر اين، مي توان گفت: «آيه» عبارت است، از مجموعه حروف و كلمات كه كمّيت و آغاز و انجام آن توقيفي و متّكي بر وحي است.
ج. گرچه شناخت تعداد و نقاط پاياني آيات، نقشي در دريافت معناي قرآن كريم ندارد، ليكن با اين همه، عدد و نقاط پايان آيات امري مضبوط، منقول و توقيفي محسوب مي شود و نه جاي اجتهاد است و نه نيازي به آن دارد.
د. شمارش هاي معهود آيات قرآن در اصطلاح قرآن‌پژوهان عبارت اند از: عدد كوفي، بصري، مكّي، مدني الأوّل، مدني الأخير، شامي ^۱ . مجموع آيات قرآن در عدد كوفي 6236 آيه و در بصري 6204 آيه، در مكّي 6219 آيه، در عدد مدني الأوّل شش‌هزار آيه، در مدني الثاني 6214 آيه، و در عدد شامي 6225 يا 6226 آيه است ^۲ .
ه‍ . مرحوم طبرسي عدد كوفي را در صحّت و علوّ سند (: قِلّت واسطه) صحيح تر از ساير اعداد مي داند و آن را هم بدان دليل كه از امير المؤمنين اخذ نمودند، و هم به لحاظ تأييد يافتن آن با روايت منقول از رسول خدا(، ^۳ اعتمادبخش تر مي شمارد. ^۴

تنافي ظاهر صحيحه با شمار آيات

بررسي متن و اِسناد حديث

كليني به تعليق بر اِسنادش نقل مي كند از:
عليّ بن الحكم، عن هشام ^۵ بن سالم، عن أبي عبد الله (، قال: «إنّ القرآن إذا جاء به جبرئيل( إلي محمّد(، سبعة عشر ألف آية. ^۶

در فصل دوم نيز سه راه حلّ مورد بحث قرار مي گيرد: 1. تأويل حديث، 2. درنگ در نسخه حديث، 3. درنگ در حجّيت حديث.

حديث هشام و شمار آيات

عددشناسان و شمار آيات

در اين باره به بيان پنج مطلب بسنده مي كنيم:
الف. عددشناسان آيات قرآني، و ديگر قرآن‌پژوهان و مفسّران، هيچ اختلافي در حجم قرآن كريم ندارند؛ اما در شمار آيات برخي سوره ها اختلافات ناچيزي به چشم مي خورد كه برخاسته از اختلاف صحابيان در ضبط و حكايت فاصله‌ها و محل‌هاي وقف آيات، از قرائات رسول خدا( است؛ زيرا صحابه التزام آن حضرت به رعايت وقف در پايان و فاصله‌هاي آيات را يكي از معيارهاي اصلي در شناخت اواخر آيات محسوب مي نمودند؛ به عنوان نمونه، در سوره مائده مرحوم طبرسي مي گويد:

عدد آيها مائتان و ستّ آيات حجازي كوفي و خمس بصري شامي. ^۱

پس شمار آيات در سوره مائده عددشناسان كوفي و مدني برآن‌اند كه 206 آيه است، ولي عددشناسان بصري و حجازي آن را 205 آيه مي‌شمارند. در عدد بصري و شامي (مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ( در آيه 29 اعراف را آخر آيه حساب نمودند، ولي ديگران آن را وسط آيه شمردند. ^۲ نيز در سوره اسراء مرحوم طبرسي مي گويد:

عدد آيها مئة و إحدي عشرة كوفي، و عشر آيات في الباقين. ^۳

پس در سوره اسراء عددشناسان كوفي آن را 111 آيه مي‌دانند، ولي در عدد ديگر عددشناسان (اعمّ از مدني الاوّل، مدني الأخير، مكّي، بصري و شامي) 110 آيه است. در عدد كوفي (لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً( پايان آيه 107 شمرده شد؛ ^۴ حال آن كه در نزد عددشناسان ديگر وسط آيه محسوب مي شود.
ب. آيه به معاني علامت، شبح و سياهي چيزي و به معناي جماعت ^۵ است. ^۶ و در قرآن بيشتر، به معناي علامت آمده است؛ و مقصود از آن، معجزه اي است كه آيت صدق مدّعي منصب الهي، از قبيل نبوّت يا امامت، است.