با توجه به ترديدناپذير بودن شمار آيات ـ چنان كه توضيحش گذشت ـ بايد مشكل ياد شده را با شيوه اي علمي و منصفانه حلّ نمود.

ديدگاه كليني در باره مفاد حديث

مرحوم كليني( اين حديث را آخرين حديث، از باب النوادر، از كتاب القرآن، در كتاب شريف الكافي مي آورد. شيوه مرحوم كليني در مجموعه الكافي اين است كه آن را بر كتاب هاي متعدّدي و هر كتاب را بر باب هايي مرتّب ساخته و براي هر بابي عنواني متناسب با محتوايش قرار داده و سپس احاديث شاذّ و نادر را در بابي با عنوان «نوادر» جاي داد؛ زيرا طبق فرهنگ حديثي شيعه و احاديثي كه كليني ^۱ خود و جز او نقل مي كنند، احاديث شاذّ و نادر ـ كه مخالف كتاب يا سنّت معتبر و مورد عمل و يا خلاف اجماع هستند ـ ^۲ از مقام اعتبار ساقط اند.
همچنين، وقتي كليني خود احاديثي ^۳ نقل مي كند كه بر مصونيت الفاظ و عبارات قرآن و وقوع تحريف معنايي در تفسير آن دلالت دارد، حديثي كه در ظاهرش مخالف آنها باشد، يا بايد تأويل رود و يا اگر قابل تأويل نبود، طرح شود.
با اين توجّه آوردن اين حديث در باب نوادر، آن هم آخرين حديث از اين باب، به روشني حاكي از اعتقاد كليني( به وجود مشكل يا شذوذ در اين حديث است؛ اما حديث را به دليل استواري سند مي آورد. بر اين اساس، به نظر مي رسد، كار كليني در آوردن حديث در اين موضع، از دو حال بيرون نيست:
الف. يا خود وجهي قابل اعتماد براي حلّ مشكل اين حديث نمي يابد، ليكن به مصداق «ربّ حامل فقه إلي من هو أفقه منه»، ^۴ آن را در كتابش مي آورد تا حديث به پسينيان برسد؛ زيرا «كم ترك الأوّلون للآخرين».
ب. و يا خود بر وجه تأويل حديث آگاهي داشت، ليكن آن را در باب نوادر جاي مي دهد تا به مشكل حديث و شذوذ آن در ظاهر بدوي مفادش توجّه بدهد؛ زيرا تا آنجا كه ممكن است، بنا بر آوردن مباحث تحليلي ندارد و بيشتر مي كوشد با چينش، ترتيب، تبويب و عنوان دهي به ابواب احاديث رأي و وجهه نظر خود را نمايان سازد.

و در برخي نسخ الكافي عدد «سبعة آلاف آية» آمده است.
حديث از نظر سندي صحيح محسوب مي شود؛ زيرا «عليّ بن الحكم» از ثقات و اجلّاي ^۱ اصحاب امام رضا و امام جواد( است. مرحوم آية الله خويي( در بحثي اثبات مي كند كه عناوين ذيل همگي مربوط به يك نفر هستند: عليّ بن الحكم، عليّ بن الحكم الكوفي و عليّ بن الحكم بن الزبير و عليّ بن الحكم الأنباري. ^۲
«هشام بن سالم» نيز از ثقات و اجلّا و از خواصّ اصحاب امام صادق و امام كاظم( است. نجاشي درباره اش مي گويد:

هشام بن سالم الجواليقي، مولي بشر بن مروان، أبو الحكم... ثقة، ثقة. ^۳

ديگر رجاليان نيز با سياق يا الفاظ دالّ بر پذيرش، به نقل گفتار نجاشي پرداختند. ^۴ به هر حال، رجاليان شيعه، بر توثيق او اتّفاق نظر دارند؛ تا جايي كه ابن غضايري هم درباره اش مي گويد:

هشام بن سالم الجواليقي، ثقة، ثقة. ^۵

اسناد كليني به عليّ بن الحكم نيز صحيح است؛ زيرا مبتني بر تعليق معروف از كليني، بر اِسناد قبل است؛ يعني:

محمّد بن يحيي، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم. ^۶

وثاقت و جلالت هر يك از محمّد بن يحيي العطّار و احمد بن محمد بن عيسي اشعري نيز روشن تر از آن است كه نيازمند بيان باشد.

مشكل مدلولي در ظاهر حديث هشام

حديث، در ظاهر، با وجه مورد اتّفاق عددشناسان آيات قرآني و اجماع جمهور مسلمين و نيز با مجموعه يقين‌آوري از نصوص در تنافي است؛ زيرا كسي در تعداد آيات، عدد هفده هزار و بلكه حتّي هفت هزار را هم ادّعا ننموده است ^۷ . اين خبر ـ كه از مصاديق «مشكل الحديث» است ـ معضلاتي را در پي داشت؛ از جمله بهانه كردن دشمنان مكتب اهل بيت(عليهم السلام)، براي فتنه انگيزي و متوجّه ساختن بهتان قول به تحريف، بر آنان.