ر .ك : اهل بيت عليهم السلام در قرآن و حديث : بخش چهارم / فصل دوم : درهاى علوم اهل بيت / آشنايى با همه زبانها.

5 / 2

بنيان گذار علم نحو

۵۵۷۸.سير أعلام النبلاءـ به نقل از ابو الأسود ـ: نزد على عليه السلام رفتم و ديدم كه سر به گريبان برده است . گفتم : اى امير مؤمنان! درباره چه چيز مى انديشى؟
فرمود : «در ديار شما ، خطايى در گفتار شنيدم . مى خواهم كتابى در زمينه دستور زبان عربى بنويسم» .
گفتم : اگر اين كار را بكنى ، ما را زنده كرده اى .
پس از چند روز ، نزد وى آمدم . نوشته اى به من داد كه در آن ، اين مطالب بود : «همه كلمه ها ، اسم و فعل و حرف اند . اسم ، آن است كه از مسمّا خبر مى دهد و فعل ، آن است كه از حركت مُسمّا خبر مى دهد و حرف ، چيزى است كه از معنايى كه نه اسم است و نه فعل، خبر مى دهد».
آن گاه فرمود : «بر اين بيفزا و آن را پيگيرى كن» .
من چيزهايى را گِرد آوردم و آنها را به وى عرضه كردم.

۵۵۷۹.تاريخ الخلفاءـ به نقل از ابو الأسود دُئِلى ـ: نزد امير مؤمنان رفتم و او را سر به گريبان و متفكّر ديدم . گفتم : اى امير مؤمنان! درباره چه مى انديشى؟
فرمود : «در اين شهرتان غلط هاى دستورى شنيدم . تصميم گرفتم كه كتابى در دستور زبان عربى بنويسم» .
گفتم : اگر اين كار را انجام دهى ، ما را زنده مى كنى و اين زبان در بين ما باقى خواهد ماند .
آن گاه ، پس از سه روز ، نزد وى آمدم . نوشته اى به من داد كه در آن ، اين مطلب بود : «به نام خداى بخشنده و مهربان . كلمه ، اسم و فعل و حرف است . اسم ، آن چيزى است كه از مسمّا خبر بدهد و فعل ، آن چيزى است كه از حركت مسمّا خبر دهد و حرف ، آن چيزى است كه از معنايى كه نه اسم است ، و نه فعل ، خبر دهد» .
آن گاه فرمود : «اين مطلب را پيگيرى كن و آنچه را كه به ذهنت مى رسد ، بر آن بيفزاى و بدان اى ابو الأسود كه : چيزها سه گونه اند : يا آشكارند و يا پنهان اند و چيزهايى هم هستند كه نه آشكارند و نه پنهان اند ، و دانشمندان با شناخت چيزى كه نه آشكار است و نه پنهان ، بر يكديگر برترى مى جويند» .
ابو الأسود گفت : چيزهايى از نحو (دستور زبان) را گِرد آوردم و به او عرضه كردم و از جمله آنها حروف نصب بود و از آنها «إنَّ» و «أنّ» و «ليت» و «لعلّ» و «كأنّ» را ياد كردم ؛ ولى «لكنّ» را نياوردم .
به من فرمود : «چرا لكنّ را وا گذاشتى؟» .
گفتم : آن را از حروف ناصب نمى دانم .
فرمود : «آرى ؛ از حروف ناصب است . اين را هم بر آنها بيفزا» .