به فتواي نادرست ابوحنيفه پي برد. ۱ يا سفيان ثوري، ۲ زيد شحّام ۳ و ابن ابي‌عوانه(از موالي بني‌‌اميه)، ۴ هريک جداگانه از امام صادق( در کيفيت استلام حجرالاسود توسط پيامبراکرم( پرسيدند و علت تفاوت عمل امام( را جويا شدند.
ب. عده‌اي در پي پاسخ سؤال ديگران نزد امام مي‌رفتند؛ ازجمله: داود الرقّي که يکي از خوارج سؤالي از او در مورد آيه (مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْمـَعْزِ اثْنَيْنِ( پرسيد و چون نمي‌دانست، حجّ گزارد و از امام صادق( جواب را براي او آورد و مرد خارجي با شنيدن پاسخ صحيح، بلافاصله به سرچشمه و گوينده اصلي پي برد. ۵
ج. افرادي نيز با ديدن امام در صفوف طواف، به هر نحو ممکن، از محضر حضرتش بهره مي‌بردند. ۶
3-7. تأثير در بهبود اوضاع فرهنگي - ديني شهرهاي مقصد
برخي از علماي حديث در جريان سفرهايشان با درک اوضاع و آگاهي از شرايط مردم شهر مقصد، با نگارش کتاب، سعي در درمان بيماري ذهني و هدايت ايشان نمودند؛ نمونه بارز اين افراد:
1. احمد بن شعيب نسايي صاحب السنن بود که با سفر به بلاد شام و ثغور (شهرهاي مرزي) با ديدن ازدياد منحرفان از اميرمؤمنان علي( در شهر رمله اقدام به تأليف کتاب الخصائص في فضل علي بن ابي‌طالب و اهل البيت( نمود و روايات فضايل معاويه را مورد نقد و جرح قرار داد. ۷
2. صاحب دومين كتاب از کتب اربعه شيعه، شيخ صدوق(، کتاب من لايحضره الفقيه را در قصبه ايلاق شهر بلخ، در پي درخواست يکي از دردآشنايان دين به نام شريف‌الدين نعمه، و درک شرايط مردم آن ديار ـ که از کانون علمي عالم اسلام دور بودند ـ به نگارش درآورد. ۸
3. همچنين ايشان در پي درک سرگرداني شيعيان در امر امام غايب( و مشاهده شبهات و اختلافات رايج مردم، خطر بزرگي احساس نمود و براي حفظ شيعه از شرّ فتنه و فروپاشي حتمي به مبارزات فکري و مباحثات علمي پرداخت. از جمله تلاش‌هاي گران‌مايه اين عالم، مجالس متعدّد مناظره با مخالفان در ريّ نزد رکن‌الدوله بويهي، در نيشابور پس از مراجعه از زيارت امام رضا( و در بغداد بود ۹ که به نگارش آثاري همچون رسالة في الغيبة إلي الري و المقيمين بها، کتاب مسأله نيشابور و الرسالة الثانية إلي بغداد، انجاميد ۱۰ و اگر سفرهاي شيخ به اين بلاد و مشاهده مستقيم اوضاع عقيدتي پيروان مذهب نبود، ضربه‌اي بزرگ به اعتقادات شيعيان در امر حجّت( وارد مي‌گرديد.
1.. همان، ج۹۶، ص۱۱۸.
2.. همان، ج۴، ص۴۰۴.
3.. همان، ص۴۰۸.
4.. همان.
5.. هذا شيء حملته الإبل من الحجاز . (بحارالانوار، ج۱۰، ص۲۱۶)
6.. نظير فردي که در باب بخشش از امام کاظم( سوال نمود. ( الکافي، ج۴، ص۳۸و۳۹) و مردي از بيت‌المقدس در باب آغاز بناي کعبه از صادقين( پرسيد. (همان، ج۴، ص۱۸۷و ۱۸۸)
7.. سيراعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۹۴، ش۲۵۸۸؛ اعيان الشيعة، ج۲، ص۶۰۲.
8.. من لايحضره الفقيه، ص۲.
9.. کمال الدين، مقدمه، ص۱۰.
10.. رجال النجاشي، ص۳۹۲؛ فهرست الطوسي، ص۲۳۸.
