در کنار اين سفرها سيطره توجه شيخ، نيازهاي علمي و عقيدتي مردم بلاد ديگر را نيز در برگرفت. اين مطلب از آثار برجاي مانده از مکاتبات شيعيان با ايشان مشهود است؛ از آن قبيل: جواب سؤال‌هاي رسيده از قزوين، مصر، بصره، مداين و نامه ايشان به ابومحمد فارسي است. ۱
3-8. کسب علوم مختلف حديث
راحلان حديث در کنار فراگيري و فرادهي احاديث، به يادگيري علوم متفاوت حديث (نقدالرجال ۲ ، فقه‌الحديث ۳ ، غريب الحديث ۴ ، علل الحديث ۵ ، مختلف الحديث ۶ و...) پرداختند.
نکته بسيار پر اهميت، تأثيري است که ائمه اطهار( در آموزش علوم مختلف به اصحاب مخصوص خويش داشتند؛ مثلاً خاندان أعين ـ که برخي از ايشان (حمران، بکير، زراره و...) مصاحبت و شاگردي چندين امام معصوم( را در مدينه و مکّه و ديگر شهرها زينت زندگي خود دارند ـ همه مسافراني از کوفه بودند.
توجه به فرمايش امام صادق( دربارة زرارة بن أعين ۷ روشن مي‌سازد که حفظ و نگهداري احاديث معصومان( در زماني که انواع فرق و مکاتب انحرافي، اعم از زنادقه، مرجئه، غلات و... بازار گرمي براي خويش داشتند، منحصر به ثبت الفاظ ظاهري حديث در يک مصحف نيست، بلکه قطعاً چنين امري علم وافر زراره را به فقه الحديث و ضوابط جعل و وضع حديث مي‌رساند.
در مورد ابان بن تغلب کوفي ـ که از اصحاب مورد اعتماد سه امام سجاد، باقر و صادق( بود و کتاب وزيني همچون غريب القرآن داشت ـ قابل درک است که دليل فرمايش امام باقر( به او، نسبت به جلوس در مسجد مدينه و فتوا دادن ۸ ، وسعت دانشش و لزوم آموزش آن به ديگر مردم جوياي علم است.
سه تن ديگر از موثّق‌ترين شاگردان معصومان( مؤمن طاق، هشام بن حکم و محمد طيّار همگي اهل کوفه بودند که جذبه علمي و معنوي امامان شيعه ايشان را به تجمّع در مدينه سوق داد و به ترتيب، در علم کلام ، امامت و قدر و استطاعت فرزانه‌اي مورد تأييد امام خويش شدند. ۹
1.. کمال الدين، مقدمه، ص۸.
2.. (= علم جرح و تعديل) علمي است که به نقد راويان حديث و ذکر جايگاه ايشان از نظر مدح و ذمّ و الفاظ مخصوص آن مي‌پردازد. ( نهاية الدراية، ص۲۶)
3.. علمي است که بدين امور مي‌پردازد: عرضه محتواي حديث بر کتاب و سنت مقطوعه، تحقيق در مورد صدور حديث و آنچه مدخليتي در فهم مدلول دارد، دقت در اين‌که حديث عين لفظ معصوم است يا نقل به معنا، شناخت عام و خاص و مطلق و مقيّد؟ شناخت محکم و متشابه حديث. ( تلخيص مقباس الهداية، ص۲۴۳ ـ ۲۵۵)
4.. بررسي متن احاديثي که در آن پيچيدگي‌اي به دليل وجود برخي الفاظ مشکل ايجاد شده است. ( نهاية الدرايه، ص۲۹)
5.. علمي است که از عيوب پنهان و پوشيده حديث که در حجيت آن اشکال ايجاد مي‌کند، بحث مي‌کند. (همان، ص۲۹)
6.. علمي است که دربارة احاديثي که متعارض‌اند، يعني ميان مدلول آنها با يکديگر تنافي وجود دارد، بحث مي‌کند و از چگونگي رفع اين تعارض سخن مي‌گويد. (همان، ص۲۸)
7.. اگر زراره نبود، احاديث پدرم محمد بن علي الباقر( از بين مي‌رفت. ( اختيار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۴۸)
8.. الفهرست، ص۵۷.
9.. اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۵۴.
