علم ۱ طي طريق نموده، سختي‌هاي راه را بر خود هموار كردند و در طلب علوم ـ كه ارجح آن علم دين و سخنان گهربار حضرتش بود ـ روان شدند و بدين صورت، برگي زرّين از اهتمام مسلمين در حفظ دينشان رقم خورد.
1. مفاهيم واژگان
الرِّحلة: الرَّحْل و الرّاحِلَة، هم به معناي جهاز و مركب شتر و هم به معناي مسكن و اثاثيه منزل آمده است. عبارت ارتحل البعير رحلةً، معناي عزيمت و حركت شتر را دربر دارد كه در عرف رايج، واژه الرُّحْلَة به معناي مقصد و سرمنزل و الرِّحْلَة به معناي سفر، كوچ و مهاجرت است. كلمات التَّرَحُّل، الإرتحال و التَّرحيل نيز همگي معناي دوم اين واژه را دربر دارند.
در نهايت، با توجه به آنچه كتب لغوي در آن اتفاق دارند، نتيجه مي‌گيريم واژه مورد نظر در اصل، از جهاز شتر ـ كه سنبل حركت و مهاجرت است ـ گرفته شده و لذا به هرگونه انتقال و کوچ نمودني اطلاق مي‌گردد. ۲
حديث: در لغت به معناي هر شيء جديد و نو است ۳ و شامل ظهور هر امري بعد از آن‌که نبود، مي‌گردد؛ ۴ از آن رو، يکي از مصاديق آن، کلام و سخن است؛ به طوري که برخي نگاهي فراتر از مصداق بدان داشته و مترادف کلام مي‌دانند. ۵ اما در علوم حديث، اين کلمه بر نوع خاصّي از کلام اطلاق مي‌گردد که حکايت از قول، فعل يا تقرير معصوم( دارد. ۶
2. آغاز سفرهاي دين‌پژوهي مسلمانان
با بعثت پيامبر ختمي مرتبت(، روحيه حقيقت‌جوي انسان‌ها سبب شد براي شناخت آيين جديد و دستورات و نواهي آن از سراسر عربستان، تك‌تك يا در قالب وفد ۷ هايي سوي حضرتش رهسپار شوند.
در ابتدا هدف، شنيدن پيام اين آيين و آيات عظيم و شگفت‌آور قرآن کريم بود؛ عده‌اي نيز به هدف سؤال و رفع ابهام از مسائل ديني رهسپار ميشدند؛ نظير ضمام بن ثعلبه ۸ و عبدالقيس ۹ ؛ اما رفته‌رفته فهم و درک آيات، رفت و آمد جويندگان دانشِ دين را سوي ناقلان اوليه زياد نمود.
1.. مَن سَلَكَ طريقاً يَطلب فيه علماً سلك اللهُ به طريقاً إلي الجنّة؛ آن‌كه راهي بپيمايد تا دانشي جويد، خداوند راهي به بهشت براو مي‌گشايد. (اصول الكافي، ج۱، ص۳۴)
2.. العين، ج۳، ص۲۰۷؛ النهاية في غريب الحديث، ج۲، ص۲۰۹؛ لسان العرب، ج۱۱، ص۲۷۴.
3.. العين، ج۳، ص۱۷۷.
4.. معجم مقاييس اللغة، ج۲، ص۳۶.
5.. مجمع البحرين، ج۱، ص۴۶۹.
6.. الوجيزة، ص۴؛ نهاية الدراية، ص۸۰.
7.هيأت يا جماعتي كه براي انجام كاري از نقطه‌اي به نقطه ديگر سفر مي‌كند.
8.. صحيح البخاري، ج۱، ص۲۳.
9.. همان، ج۱، ص۱۹.
