شأن نزول آیه تبلیغ

آیه تبلیغ:

یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیکَ مِن رَبِّکَ وَإِن لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ.[۱]

ای پیامبر! آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن و اگر نکنی، پیامش را نرسانده ای و خدا، تو را از گزند مردم، نگاه می دارد. آری. خدا، گروه کافران را هدایت نمی کند.

مفسّران، محدّثان و مورّخان شیعه، همگی و بدون هیچ گونه تردیدی، آیه را با واقعه «غدیر»، مرتبط دانسته اند و محتوای پیام آن را ولایت و امامت علی(ع) دانسته اند. علّامه امینی نیز از سی منبع حدیثی و تفسیری اهل سنّت، همچون کتاب الولایة از ابن جریر طبری، تفسیر الثعلبی، کتاب ما نزل من القرآن فی علی از ابو نعیم اصفهانی، أسباب النزول واحدی و...، ارتباط این آیه را با جریان غدیر، نقل کرده است.[۲]گر چه ممکن است بعضی از آنها این ارتباط و آنچه را نقل کرده اند، قبول نداشته باشند.

برای نمونه، عیّاشی از مفسّران شیعی، از ابن عبّاس و جابر بن عبد الله انصاری نقل می کند که: خداوند، به پیامبر(ص) امر کرد تا علی(ع) را به امامت مردم، منصوب کند و ولایت او را به آنان خبر دهد. پیامبر(ص) ترسید که بگویند عموزاده اش را برگزیده است و در این باره، سرکشی کنند. پس خداوند به او چنین وحی کرد: (ای پیامبر! آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن و اگر نکنی، پیامش را نرسانده ای، و خدا، تو را از گزند مردم، نگاه می دارد).[۳]

همچنین سیوطی از مفسّران اهل سنّت، از ابو سعید خُدری روایت می کند که گفت: آیه (یا أَیهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیکَ مِن رَبِّکَ...)، روز غدیر خم، در باره علی بن ابی طالب(ع) نازل شد.[۴]

باز او از ابن مسعود، روایت کرده که گفت:

ما در زمان پیامبر خدا(ص) این آیه را این گونه قرائت و فهم می کردیم: (یا أَیهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیکَ مِن رَبِّکَ) أنَّ علیّاً مولی المؤمنین (وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَٱللهُ یعْصِمُكَ مِنَ ٱلنَّاسِ).[۵]

نکته ها

۱. عبارت (یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ)، تنها در دو جای قرآن به کار رفته است[۶]و به نظر می رسد در هر دو مورد، پیامبر(ص) با توطئه های پیچیده و خطرناکی از سوی منافقان و دشمنان اسلام، مواجه بوده است. گویا خدای متعال، با این خطاب می خواهد اراده و حسّ مسئولیت پیامبر(ص) را تقویت نماید که: «تو از طرف ما صاحب رسالت هستی. پس باید در بیان حکم، استقامت داشته باشی» و در هر دو مورد، آیه را با مذمّت شدید کفّار و منافقان، به پایان می برد. آیه ۴۱ از سوره مائده، با دلداری به پیامبر(ص)، چنین آغاز می گردد:

(یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ لاَ یحْزُنکَ الَّذِینَ یُسَارِعُونَ فِی الْکفْرِ....[۷]

ای پیامبر! آنهایی که در مسیر کفر شتاب می کنند، تو را اندوهگین نسازند...).

۲. جمله (بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إِلَیک مِن رَّبِّک)، نشانگر آن است که محتوای پیام، پیش تر به پیامبر(ص) ارسال شده بوده است و سپس آن بزرگوار، مأمور به ابلاغ گشته است؛ امّا دغدغه و دلهره ای، او را از این که پیام را آشکار نماید، باز داشته است. این حقیقت را همه روایات شیعی[۸]و برخی روایات اهل سنّت، تأیید می کنند.[۹]

۳. جمله (وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ)، نشانگر آن است که این پیام از چنان جایگاهی برخوردار است که اگر رسانده نشود، تمام رسالتِ ابلاغ شده، تباه خواهد شد، چنان که گویی «رسالت»، یک سر ابلاغ نشده است.

۴. سیره پیامبر(ص) نشانگر آن است که او در ابلاغ رسالت و تبلیغ دین، از هر آنچه مرتبط به خود او بوده، هرگز هراسی به دل راه نمی داده است، همان گونه که خداوند متعال، در توصیف مبلّغان حقّ و رسولان الهی می فرماید:

(الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالاَتِ اللّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَلاَ یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللّهَ وَ کفَیٰ بِاللّهِ حَسِیباً.[۱۰]

آنان که پیام های خداوند را ابلاغ می کنند و تنها از او، نه از هیچ کس دیگری، می هراسند و خدا برای حسابرسی، کفایت می کند).

بدین سان، این که در آیه آمده است: (وَ اللهُ یعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ)، ترس از فضایی است که گسترش حق و تأثیرگذاری ابلاغ را متزلزل می سازد.