آیات نخستین سوره معارج و قضیه غدیر

پرسش :

ماجرای غدیر بعد از بازگشت پیامبر(ص) از حجّة الوداع، یعنی در سال دهم هجری رُخ داد، در حالی که سوره معارج، مکّی است و پیش از هجرت، نازل شده است. چگونه آیات نخستین سوره معارج مربوط به حادثه غدیر می تواند باشد؟



پاسخ :

آیات نخستین سوره معارج:

سَأَلَ سائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ * لِلْکَافِرِینَ لَیسَ لَهُ دَافِعٌ * مِنَ اللهِ ذِی الْمَعَارِجِ.[۱]

تقاضا کننده ای، تقاضای عذابی کرد که واقع شد. این عذاب، ویژه کافران است و هیچ کس نمی تواند آن را دفع کند. از سوی خداوندِ ذی المعارج است (خداوندی که فرشتگانش بر آسمان ها صعود می کنند).

یکی از رویدادهای مهمّی که پس از حادثه غدیر و معرّفی علی(ع) به جانشینی پیامبر خدا(ص) اتّفاق افتاد، نزول عذاب بر معترض بر این اقدام پیامبر خدا(ص) بود. این رویداد، گواهی دیگر بر ولایت الهی امیر مؤمنان(ع) است.

در کتاب های علوم قرآنی، این بحث مطرح شده که بسیاری از سوره هایی که مکّی نامیده می شوند، بعضی از آیات نخستین آن، بر طبق تصریح مفسّران، در مدینه نازل شده است و به عکس، سوره هایی هستند که رسماً مدنی نامیده شده، ولی بعضی از آیات آنها، مکّی است.[۲]


[۱]. معارج: آیه ۱ ـ ۳.

[۲]. این بحث با عنوان «آیات مستثنیات»، در کتاب های علوم قرآنی آمده است (ر.ک: الإتقان: ج۱ ص۴۷ ـ ۵۵، التمهید فی علوم القرآن: ج۱ ص۱۶۹ ـ ۲۳۷). گفتنی است اگر سوره معارج را سراسر مکّی بدانیم، می توان گفت: این روایات، در مقام تطبیق یکی از مصادیق درخواست نزول عذاب بر سوره معارج هستند، نه این که بیانگر سبب نزول باشند. حتّی در بدبینانه ترین فرض، وقوع چنین حادثه ای با این همه روایت، مقبول است و تنها نزول آیات ابتدای سوره معارج در پی این حادثه، محلّ تأمّل خواهد بود.



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت