ویژگی های عقل در احادیث

در پرتو احایث مى توان گفت كه مقصود از خلقت عقل، آفرينش شعور مرموزى است كه حقيقت آن را خدا مى داند و بس . لذا نمى توان انتظار داشت كه تحقيقات علمى، بتواند كُنه نيروى عقل را كشف كند؛ ليكن از طريق ويژگى ها و علائم ، مى توان اين پديده را تعريف كرد . مهمترين اين خصائص، عبارت اند از :

الف) نخستين آفريده

اين خصوصيّت كه در چند حديث[۱]مورد توجّه است ، ممكن است اشاره به اين نكته باشد كه هويت واقعى انسان ، چيزى جز عقل نيست ؛ نكته اى كه در روايات ديگر نيز بدان تصريح شده است .[۲]طبق اين احاديث ، اصل و اساس انسان در خلقت ، عقل است و ديگر چيزها به تبعِ عقل براى او آفريده شده است .

ب) آفرينش از نور

اشاره به اين است كه كار اصلى عقل ، روشنگرى ،[۳]واقع نمايى، آينده نگرى و قراردادن انسان در مسير عقايد ، اخلاق و اعمال شايسته[۴]و در يك جمله ، رساندن به كمال است .

ج) حق گرايى محض

نيروى عقل ، تسليمِ محضِ حقّ است و اگر تنها باشد و با جهل آميخته نگردد ، از حق تبعيت مى كند و چيزى جز حق را نمى پذيرد :

. . . فقال له : أدبر ، فأدبر ، ثمّ قال له : أقبل ، فأقبل .[۵]

[خداوند] بدو [عقل] فرمود : «پشت كن»؛ او نيز پشت كرد . سپس فرمود: «روى آور» . پس او روى آورد .