سویق

سَويق : به آن در فارسى قديم ، «پِست» گفته مى شد . امروزه به آن «قاووت» يا «پوره» مى گويند . گفتنى است كه لغت نامه دهخدا لفظ «قاووت» را تركى مى داند كه غالبا به معناى آرد حبوبات بريان شده است ؛ ليكن اين واژه ، گاه در مورد غير حبوبات (مانند برخى ميوه ها يا تره بار) نيز كار برد دارد .

علاّمه مجلسى مى گويد: از [گفته] كلينى چنين برمى آيد كه «سويق» ، درصورتى كه در روايات ، همراه با قيدى [مانند جو ]نباشد ، به معناى «سويق گندم» است ؛ چرا كه مى گويد: «باب انواع سويق ها و برترىِ سويق گندم» و سپس در ذيل اين عنوان ، حديث هايى را مى آورد كه در آنها واژه «سويق» ، بدون صفت يا مضافٌ اليه ، آمده است.

شهيد در الدروس گفته است: «درباره سويق و سود آن ، روايت هاى فراوانى رسيده و كلينى، سويق را به معناى سويق گندم ، دانسته است».

مؤلّف بحر الجواهر گفته است: «از هفت چيز ، سويق مى سازند: گندم، جو، كُنار، سيب، كدو، دانه انار و شلغم. همه اين انواع ، طبع را مهار مى كند، قى و دلشوره اى را كه از صفرا زاده مى شود ، از ميان مى برد، رطوبت معده را خشك مى كند ، و اگر قدرى سويق جو با آب و مقدار اندكى شير برداشته و خشخاش بو داده ساييده با آن مخلوط شود ، براى شكم رَوى ، سودمند است ، نيش زدگى ها را تسكين مى دهد و خواب مى آورد».

ابن بيطار ، به نقل از رازى گفته است: «هر سويقى با چيزى كه از آن ساخته مى شود ، تناسب دارد . براى نمونه، سويق جو ، از سويق گندم ، سردتر است، به همان اندازه كه خودِ جو ، طبعى سردتر از گندم دارد. اين سويق ، همچنين نفخ بيشترى پديد مى آورد. از ميان همه سويق ها ، استفاده از سويق گندم و سويق جو ، بيشتر است و اين هر دو ، نفخ آور و موجب كندتر شدن حركت غذا از معده به پايين اند. البتّه، اگر اين دو نوع سويق ، كاملاً با آب جوشانده و سپس از پارچه اى درشت باف گذرانده شوند و بدين ترتيب ، آب آنها جدا شود و به صورت لقمه هايى فشرده درآيند و سپس همراه با آب سرد و شكر ، نوشيده شوند ، از نفخ آنها كاسته مى گردد و چنانچه در تابستان در اوّل صبح ، مصرف شوند ، براى اشخاص حرارتى و برافروخته مزاج ، سودمند خواهند بود و مانع تب ها و بيمارى هاى ناشى از گرم مزاجى مى شوند و همين ، از بالاترين منافع آن است . كسى كه اين نوع سويق را بخورد ، در آن روز نبايد ميوه تر، خيار و سبزى بخورد ، يا دست كم نبايد از اين چيزها زياد بخورد ؛ امّا سرماديدگان و كسانى كه به نفخ هايى در شكم يا دردهايى مزمن در پشت و مفاصل مبتلا هستند و همچنين پيران و كسانى كه مزاجى كاملاً سرد دارند ، نبايد از اين سويق هيچ بخورند. اگر هم به خوردن آن ناچارند ، آن را پس از چند بار شستن در آب گرم و همراه با پانيد و عسل ، پس از درآميختگى با زيتون و روغنِ وندانه و همچنين روغنِ گردو، با طبع خود مناسب سازند.

هر چند سويق جو از سويق گندم ، سردتر است، امّا از آن روى كه گندم نسبت به جو آب بيشترى مصرف مى كند ، سويق گندم سردكنندگىِ بيشترى براى بدن دارد و بويژه رطوبت بخشى آن به طبع انسان ، بيشتر است . به همين دليل ، براى كسانى كه به رطوبت بخشى به بدن نياز دارند ، سودمندى بيشترى دارد. برعكس، سويق جو ، براى كسانى كه به خشك كردن طبعْ نياز دارند ، مناسب تر است. چنين كسانى ، معمولاً داراى بدن هايى سِتَبر ، پُرگوشت و پُرخون هستند، در حالى كه گروه نخست ، بدن هايى تكيده، كم گوشت و زردرنگ دارند.

از اين دو نوع سويق كه بگذريم ، ديگر انواع سويق ، به عنوان غذا مصرف نمى شوند و [ تنها ، ]مصرف دارويى دارند، آن گونه كه سويق كُنار ، سويق سيب و انار ترش ، براى مهار كردن شكم و حرارت دادن بيشتر به آن ، به كار مى روند، يا از سويقِ خرنوب و سنجد ، براى مهار كردن طبع ، استفاده مى شود (بحار الأنوار : ج ۶۶ ص ۲۸۳).

الإمام الباقر عليه السلام :ما أعظَمَ بَرَكَةَ السَّويقِ ! إذا شَرِبَهُ الإِنسانُ عَلَى الشِّبَعِ أمرَأَهُ وهَضَمَ الطَّعامَ ، وإذا شَرِبَهُ الإِنسانُ عَلَى الجوعِ أشبَعَهُ ، ونِعمَ الزَّادُ فِي السَّفَرِ وَالحَضَرِ السَّويقُ .[۱]

امام باقر عليه السلام :سويق ، چه قدر پُربركت است! اگر انسان در حالى كه سير است ، آن را بخورد ، غذا را گوارش مى دهد و اگر در حالى كه گرسنه است ، بخورد ، او را سير مى سازد . سويق ، چه نيكو توشه اى در سفر و در حضر است !