2. ادله عقلى و مبانى كلامى

دومين ابزار سيد مرتضى در فهم و تفسير احاديث، استفاده از ادله عقلى و مبانى كلامى است. وى در حقيقت، در مباحث فقه الحديث الامالى دو هدف عمده را تعقيب مى كند: نخست، شرح و تفسير احاديثى كه به سبب وجود واژگان غريب و دشوار، داراى نوعى ابهام معنايى هستند. دوم، تفسير و تأويل آن دسته از اخبار متشابهى كه ظاهر آنها با ادله عقلى و مبانى كلامىِ مورد پذيرش سيد مرتضى ناسازگار است. رويكرد وى در خصوص احاديث دسته نخست، غالباً ادبى ـ زبانى است. هر چند در پشت استدلال هاى ادبى نيز حضور و حاكميت ادله عقلى و كلامى مشهود است، امّا در تفسير احاديث گونه دوم، آشكارا درصدد دفاع از مبانى توحيدى، و مواضع عدل گرايانه و نقض شبهات مطرح در زمينه مباحث كلامى است. البته در اين زمينه از توانايى ادبى فوق العاده خود به خوبى بهره مى برد.
سيد مرتضى تصريح كرده است كه ظواهر احاديثِ ناسازگار با ادله عقلى بايد بر وجهى حمل شود كه با اين ادله سازگار افتد. وى در تفسير روايت «انّ الميت ليعذّب ببكاء الحىّ عليه» تأكيد مى كند كه ما هرگاه با ادله عقلى ـ كه احتمال، اتساع و مجاز در آن راه ندارد ـ قبح مؤاخذه يك فرد به گناه ديگرى را دانستيم، و همچنين با ادله سمعى، مانند آيه «ولا تزرُ وازرة?وزر اُخرى»^۱ از آن