منابع و ابزارهاي فقه الحديث در امالي سيّد مرتضي - صفحه 66

6. توجه به فضاى صدور حديث

توجه به شرايط و اوضاع و احوالى كه يك حديث در آن ايراد شده، بستر مناسبى براى فهم آن فراهم مى كند. همچنان كه مفسران در تفسير آيات به سبب يا شأن نزول آن عنايت مى ورزند، در فقه الحديث نيز توجه به شأن صدور و فضاى مورد توجه حديث، در فهم مدلول و مقصود آن مدد مى رساند. سيد مرتضى در مباحث نقد و فهم حديث به اين نكته توجه دارد؛ از جمله در تفسير روايت «لاتسبّوا الدهر، فانّ الدهر هو اللّه» پس از نقل تأويلى از ديگران مى گويد:
وجه معنايى بهتر درباره اين حديث آن است كه اعراب ملحد و منكر صانع، آن دسته از افعال الهى مانند بيمارى، تندرستى، خشكسالى، فراوانى، بقاء و فنا را، از روى جهلِ به صانع، به دهر (روزگار) نسبت مى دادند و چون اعتقاد داشتند كه روزگارْ اين افعال را درباره ايشان انجام مى دهد، در بسيارى احوال به نكوهش و ناسزاگويى به آن مبادرت مى كردند. بر اين پايه، پيامبر(ص) آنان را از اين كار نهى كرد و به ايشان فرمود: «انجام دهنده اين امور را ـ كه شما آن را دهر مى ناميد ـ دشنام ندهيد؛ زيرا خداوند متعال فاعل اين امور است. و البته رسول خدا از اين رو فرمود «خداوند، همان روزگار است» كه ايشان افعال خدا را به روزگار نسبت مى دادند. خداوند متعال نيز سخن آنان را حكايت كرده است: «ما هى الاّ حياتنا الدنيا نموت ونحيى وما يهلكنا الاّ الدهر» ^۱ . ^۲
سپس علم الهدى درباره باورهاى نادرست جاهليان نسبت به دهر به چندين شعر كهن استناد جسته است؛ از جمله اين دو بيت:

فاستأثَرَ الدهرُ الغداة بهموالدهر يرميني و ما أرمى
يا دهر قد أكثرتَ فجعتَنابسَراتِنا و وقرتَ في العظم^۳
در بند بعد نمونه ديگرى از استناد سيد مرتضى به فضاى صدور حديث در فهم آن خواهد آمد.