تعداد توقيع هاى امام عصر(ع)

همان گونه كه انتظار مى رفته است ، پس از امام يازدهم ، ارتباط شيعيان با امام عصرِ خود به شيوه قبل استمرار يافت و پس از آغاز امامت حجّت(ع) و تعيين نخستين نايب ايشان ، عثمان بن سعيد عَمرى ، او و سپس فرزندش محمّد ، سؤالات و درخواست هاى شيعيان را به امام عصر(ع) ارائه مى دادند و پاسخ ها را در همان نامه ها و گاه به صورت مستقل گرفته ، به صاحبان آنها مى رساندند .[۱]

شيخ صدوق و شيخ طوسى برخى از توقيعات دوره غيبت را نقل كرده اند كه برخى در زمان سفارت محمّد بن عثمان عَمرى (نايب دوم) و برخى در زمان ابو القاسم حسين بن روح نوبختى (نايب سوم امام عصر(ع) ) به نگارش در آمده اند .[۲]بر اساس اسناد موجود در كتب مشهور و كهن حديثى بويژه الكافى ، الغيبةى طوسى و كمال الدين ، حدود يكصد توقيع موجود است[۳]كه بيشتر آنها در دوره طولانى سفارت سفير دوم و نيز سفير سوم صادر شده اند كه با توجّه به كوتاهى دوره سفير اوّل و چهارم ، طبيعى مى نمايد .[۴]

گفتنى است در سال هاى حكومت سختگيرانه مقتدر عبّاسى - كه شيخ حسين بن روح ، مدّتى زندانى بوده است - ، صدور توقيع ، كمتر بوده و يا كمتر گزارش شده است . به هر روى ، تاريخ توقيع ها - كه در تعداد قابل توجّهى از آنها معلوم است - ، نشان از فراگيرى صدور توقيع در دوره زمانى غيبت صغرا دارد ؛ امّا در عصر غيبت كبرا تنها دو توقيع خطاب به شيخ مفيد (م ۴۱۳ ق) در اواخر عمر او گزارش شده[۵]كه در انتساب آنها ترديدهايى شده است .[۶]