غلبه بر نگرانی ها با درمان عبادی و طبیعی

درمان هاى عبادى

از مهم ترين راه هاى درمان، درمان معنوى است. از آن جا كه دين ، ريشه در سرشت آدمى دارد ، قطع رابطه با خداوند متعال و فقدان حسّ معنوىِ متعالى و ناب به او، دليل بسيارى از نگرانى ها و ناراحتى هاست.[۱]به همين جهت، اصلاح اين اشتباه و تأمين نياز معنوى، از راه هاى مؤثّر در درمان استرس و اضطراب است . خواندن نماز[۲]به ويژه نماز شب ،[۳]موجب برقرارىِ و ارتباط ناب بين انسان و خدا مى گردد . در نتيجه ، از سويى نياز به خدا را تأمين مى كند و از سوى ديگر ، با اتّصال به منبع قدرت، انسان را قوى و مطمئن مى سازد و از سوى سوم ، زمينه درخواست از خداوند مى گردد. دعا[۴]و همچنين روزه ،[۵]از همين آثار برخوردارند. به همين جهت ، پيشوايان بزرگ اسلام هنگام مشكلات و گرفتارى ها روزه مى گرفتند ،[۶]و نماز مى خواندند[۷]و دست به دعا برمى داشتند[۸]و در اين زمينه ، دستورهايى نيز داده اند.[۹]در همين راستا برخى ذكرها نيز قرار دارند ، از جمله استعاذه[۱۰]كه انسان را از شرّ عوامل منفى در پناه خدا قرار مى دهد و ايمن مى سازد؛ گفتن ذكر «لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه»[۱۱]كه فرد را به بهترين تدبيرگر و عالى ترين منبع قدرت وصل مى كند ؛ ذكر «يا رؤوفُ يا رحيم»[۱۲]كه هم انسان را به مهربانى خداوند اميدوار مى سازد و هم رأفت و رحمت خدا را جلب مى كند ؛ تهليل[۱۳]كه فرد را به يكتايى خداوند در همه اين امور متوجّه مى سازد و يادآور مى شود كه جز او هيچ كس توان برطرف كردن مشكلات را ندارد.[۱۴]همچنين در روايات اسلامى ، از صلوات بر پيامبر و اهل بيت عليهم السلام به عنوان عامل كاهنده غم ، ياد شده است. در بُعد ديگر اين روش درمانى ، پشيمانى از گناه و جبران گذشته قرار دارد. از آن جا كه گناه ، عامل اندوه است ،[۱۵]جبران و برطرف كردن آن ، اهميت مى يابد. در اين باره ، مسئله توبه و استغفار[۱۶]قرار دارد كه در آن ، انسان به گناه خود اعتراف و تقاضاى عفو مى نمايد.

درمان هاى طبيعى

يكى از جالب ترين نكاتى كه براى درمان نگرانى ها ، در آموزه هاى اسلامى ديده مى شود ، ره نمودهايى است كه به درمان طبيعى اين بيمارى اختصاص دارد . اين ره نمودها ، در واقع ، به اين واقعيت اشاره دارند كه الگوى اسلام ، براى درمان نگرانى هاى زندگى ، تك بُعدى نيست ؛ بلكه يك الگوىِ چند بُعدى و پاسخگوى نيازهاى همه ابعاد وجودىِ انسان است .

به سخن ديگر ، انسان ، موجودى چندبُعدى ، و داراى نيازهاى گوناگون مادّى و معنوى است . بدين جهت ، نگرانى هاى او ، پيوند با نيازهاى واقعى او در زمينه هاى مختلف دارد و برنامه اى كه اسلام براى درمان نگرانى هاى او ارائه كرده ، آميزه اى است از عوامل مادى و معنوى ، كه همه آنها تا در كنار هم قرار نگيرند ، از كارآيى لازم برخوردار نخواهند بود .

عوامل معنوى درمان نگرانى ، عبارت اند از : معرفت ها ، باورها و خصوصيات اخلاقى و رفتارىِ ويژه اى كه شرح اجمالى آنها گذشت و امّا عوامل مادى و يا طبيعى درمان نگرانى ، عبارت است از :

۱ . غذادرمانى

برپايه شمارى از روايات ، خوردن برخى از ميوه ها و غذاها در زدودن غم و اندوه مؤثّر است ، مانند : خوردن انگور سياه ،[۱۷]مويز ،[۱۸]كشمش ، بِه ،[۱۹]گوشت كبكنجير ،[۲۰]روغن زيتون ،[۲۱]و كندر .[۲۲]

گفتنى است كه تأثير مصرف شمارى از اين خوراكى ها كه بدان ها اشاره شد (مانند : انگور سرخ و يا سياه ،[۲۳]كشمش ،[۲۴]روغن زيتون[۲۵]) در درمان نگرانى و افسردگى ، اخيراً از نظر علمى نيز به اثبات رسيده است .

۲ . رعايت امور بهداشتى

در شمارى از روايات ، رعايت برخى از امور بهداشتى ، مانند : پاكيزگى جامه ،[۲۶]شستن دست بعد از خوردن غذا ،[۲۷]و شستن سر ، خصوصاً با سدر ،[۲۸]موجب از بين رفتن اندوه معرفى شده است .

۳ . رعايت امور آرايشى

شانه كردن موهاى سر و تراشيدن موهاى پشت گردن نيز در برخى از روايات ، موجب رفع نگرانى شمرده شده اند . در خصوص آنچه در روايات اسلامى در باره درمان طبيعى نگرانى آمده ، چند نكته قابل توجّه است :

۱ . آنچه در اين روايات مطرح شده اند ، قطعاً همه موارد نيستند ؛ زيرا علاوه بر اين كه همه ره نمودهاى اهل بيت عليهم السلام در زمينه هاى مختلف ، به دست ما نرسيد اند ، اصولاً ورود در اين گونه مباحث ، از وظايف اصلى پيشوايان الهى نيست ؛ بلكه آنان به دلايل گوناگونى ، احياناً به بيان اين گونه مسائل پرداخته اند . بنا بر اين ، براى دستيابى به همه عوامل درمان هاى طبيعى نگرانى ، تحقيقات علمى ضرورى است .

۲ . عوامل طبيعى شادى را - كه شرح آن خواهد آمد - به عوامل درمان اندوه نيز بايد افزود .

۳ . نقش رعايت امور بهداشتى در كاستن از فشارهاى روانى ، نياز به توضيح ندارد و آنچه در روايات آمده را مى توان به عنوان نمونه تلّقى كرد .

۴ . هر چند عملكرد داروهاى آرام بخش ، همانند عوامل طبيعىِ درمان نگرانى ، و در مواردى ، قوى تر از عوامل طبيعى است ، ليكن بر اساس ره نمودهاى اهل بيت عليهم السلام تا آن جا كه ضرورت وجود نداشته باشد ، بايد از مصرف دارو اجتناب كرد .[۲۹]

[۱](مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا ؛ هر كس از ياد من روى گردان شود به تنگناى زندگى دچار مى گردد) (طه : آيه ۱۲۴) .

[۲]ر.ك: ص ۲۵۹ (درمان عملى و عبادى / نماز) .

[۳]ر.ك: ص ۲۶۱ (نماز شب) .

[۴]ر.ك: ص ۲۶۳ (درخواست از خدا).

[۵]ر.ك: ص ۲۶۱ (روزه) .

[۶]ر.ك: ص ۲۶۱ ح ۳۱۸.

[۷]ر.ك: ص ۲۵۹ ح ۳۱۲ و ۳۱۴ .

[۸]ر.ك: ص ۲۵۹ ح ۳۱۴ و ص ۲۶۷ ح ۳۲۶ و ص ۲۷۳ ح ۳۳۳ ، الصحيفة السجادية .

[۹]ر. ك: ص ۲۶۵ - ۲۷۵ .

[۱۰]ر.ك: ص ۲۷۹ (پناه بردن به خدا) .

[۱۱]ر.ك: ص ۲۸۱ (ذكر «لا حول و لا قوة إلّا باللَّه») .

[۱۲]ر.ك: ص ۲۸۷ (ذكر «يا رؤوف يا رحيم»).

[۱۳]ر.ك: ص ۲۸۵ (ذكر «لا اله الّا اللَّه») .

[۱۴]در فرهنگ اسلامى از خداوند متعال به عنوان «كاشف الضُرّ (برطرف كننده سختى ها)» ياد شده كه باور به آن يكى از مراتب توحيد مى باشد (ر. ك: دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۶ ص ۵۵۶ به بعد) .

[۱۵]ر . ك : ص ۱۷۹ (روى گردانى از ياد خدا) ، ص ۱۸۱ (بدى ها) و (پيروى از هوس ها) .

[۱۶]ر. ك : ص ۲۷۵ (استغفار) .

[۱۷]ر.ك: ص ۲۹۱ .

[۱۸]ر.ك: ص ۲۹۳ .

[۱۹]ر.ك: ص ۲۹۵ .

[۲۰]ر.ك: ص ۲۹۵ .

[۲۱]ر.ك: ص ۲۹۷ .

[۲۲]ر.ك: ص ۲۹۵ .

[۲۳]انگور سياه يا قرمز (Vitis vinifera) داراى تركيبى شيميايى به نام Resveratrol است كه به عنوان مهار كننده آنزيم مونور آميزنو اكسيداز عمل كرده و به عنوان يك تركيب ضد افسردگى طبيعى شناخته مى شود . اثرات پيشگيرى از بروز انواع سرطان با مكانيسم هاى متنوّع و نيز اثر ضد التهابى اين تركيب موجود در انگور در مجله معتبر (science ۷۹۹۱) به چاپ رسيده است .

[۲۴]كشمش اضافه شده به رژيم غذايى داوطلبين سالم ، به كاهش اسيدهاى صفراوى مدفوع ، كاهش زمان گذار غذا و افزايش حجم مدفوع منجر مى شود (۲۰۰۳ Keshmesdh) . همه اين موارد به جلوگيرى از يبوست و بيمارى هاى روده اى ناشى از آن منتهى مى شود . اين اثر كشمش ، حتّى از تارتاريك اسيد هم قوى تر است (۲۰۰۳، ۳ Keshmesh) . از سوى ديگر ، مواد مغذّى متعددى از جمله ويتامين B۶(پيريدوكسين) در كشمش موجود است (۲۰۱۰، ۲ Kwshmesh) . با توجّه به پتانسيل اثر ضدّ افسردگى ويتامين B۶(۲۰۰۸ Keshmesh)، اثرات ضدّ افسردگى كشمش را مى توان به ويتامين B۶ بالاى آن و اثراتى كه در بهبود عملكرد دستگاه گوارش مى گذارد ، ربط داد .

[۲۵]مطالعه اى كه روى بيش از دوازده هزار نفر اسپانيايى انجام پذيرفته ، رابطه معكوس بين مصرف روغن زيتون و بروز افسردگى و بيمارهاى قلبى - عروقى را به نمايش گذارده است (۲۰۱۱ Zeytun afsordegi) . عصاره آبى و الكلى تخم كدو تنبل (Curcurbita pepo) در موش هاى بزرگ آزمايشگاهى اى كه در آنها افسردگى القاء شده بود ، به طور مؤثّر و از نظر آمارى معنى دار ، اثرات ضد افسردگى را به نمايش گذارد (۲۰۱۱ Kedo afsordegi) .

[۲۶]ر.ك: ص ۲۹۹.

[۲۷]ر.ك: ص ۲۹۹.

[۲۸]ر.ك: ص ۲۹۷.

[۲۹]دانش نامه احاديث پزشكى : ج ۱ ص ۹۱ (پرهيز از مراجعه به پزشك تا سرحدّ امكان) .