9 محرم

۹ محرم
تاسوعای حسینی
شرح مناسبت:

روز نهم ماه محرم معروف به تاسوعاست و محبان اهل بیت(ع) به این روز اهمیت بالایی می دهند. نظام جمهورى اسلامى و مسلمانان ايران به منظور تکریم این روز، تاسوعا را تعطیل و به سوگواری می پردازند.

بنا به حدیثی، تاسوعا روزى است که امام حسين(ع) و يارانش در کربلا، محاصره شدند و سپاه شام، بر گِرد ایشان جمع شدند و فرود آمدند. ابن مرجانه و عمر بن سعد، از وفور و فراوانىِ سپاهيان، شادمان شدند و در اين روز، حسين(ع) و يارانش را ناتوان شمردند و يقين کردند که کسى به يارى حسين(ع) نمى آيد و عراقيان، به او کمکى نمى دهند.

در روز تاسوعا بود که امام حسین(ع) از دشمن برای برپایی نماز و دعا و استغفار مهلت خواست.
آیات و روایات متناسب :
روز تاسوعا
امام صادق علیه السلام:
الكافي عن عبد الملك : سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَن صَومِ تاسوعا وعاشورا مِن شَهرِ المُحَرَّمِ ؟
فَقالَ : تاسوعا يَومٌ حوصِرَ فيهِ الحُسَينُ عليه السلام وأصحابُهُ رَضِيَ اللّهُ عَنهُم بِكَربَلاءَ ، وَاجتَمَعَ عَلَيهِ خَيلُ أهلِ الشّامِ وأناخوا عَلَيهِ ، وفَرِحَ ابنُ مَرجانَةَ وعُمَرُ بنُ سَعدٍ بِتَوافُرِ الخَيلِ وكَثرَتِها ، وَاستَضعَفوا فيهِ الحُسَينَ عليه السلام وأصحابَهُ رَضِيَ اللّهُ عَنهُم ، وأيقَنوا أن لا يَأتِيَ الحُسَينَ عليه السلام ناصِرٌ ولا يُمِدُّهُ أهلُ العِراقِ ، بِأَبِي المُستَضعَفُ الغَريبُ .
ثُمَّ قالَ : وأمّا يَومُ عاشورا فَيَومٌ اُصيبَ فِيهِ الحُسَينُ عليه السلام صَريعا بَينَ أصحابِهِ ، وأصحابُهُ صَرعى حَولَهُ عُراةً ، أفَصَومٌ يَكونُ في ذلِكَ اليَومِ ؟! كَلّا ورَبِّ البَيتِ الحَرامِ .
از عبد الملك ـ : از امام صادق عليه السلام ، از روزه روزهاى تاسوعا و عاشورا در ماه محرّم پرسيدم. فرمود: «تاسوعا ، روزى است كه حسين و يارانش ـ كه خدا از ايشان ، خشنود باد ـ ، در كربلا ، محاصره شدند و سپاه شام ، بر گِرد او جمع شدند و فرود آمدند . ابن مرجانه و عمر بن سعد ، از وفور و فراوانىِ سپاهيان ، شادمان شدند و در اين روز ، حسين عليه السلام و يارانش را ـ كه خدا از ايشان خشنود باد ـ ، ناتوان شمردند و يقين كردند كه كسى به يارى حسين عليه السلام نمى آيد و عراقيان ، به او كمكى نمى دهند . پدرم فداى ناتوانْ شمرده شده غريب باد !»
سپس فرمود : «امّا روز عاشورا، روزى است كه مصيبت حسين عليه السلام و بر خاك افتادن او ميان يارانش ، پيش آمد و يارانش نيز برهنه ، بر گِرد او بر زمين افتاده بودند . آيا در چنين روزى، روزه مى گيرند ؟ به پروردگار خانه حرام سوگند كه هرگز ، روا نيست !» .
الكافي : ج ۴ ص ۱۴۷ ح ۷؛ دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث: جلد ۵، صفحه ۴۳۶
امام سجاد علیه السلام :
الإمامُ زين العابدين عليه السلام : ـ في بَيانِ وَقائعِ يَومِ تاسوعاءَ حَينَما جَمَعَ الحُسَينُ عليه السلامأصحابَهُ عِندَ قُربِ المَساء ـ : فَدَنوتُ مِنهُ لِأسمَعَ ما يَقولُ لَهُم ، وَأنا إذ ذاكَ مَريضٌ ، فَسمِعتُ أبي يَقولُ لِأصحابِه : اُثني عَلَى اللّهِ أحسنَ الثَّناءِ ، وَأحمَدُه عَلَى السَّرّاءِ وَالضَّرّاءِ ، اللَّهُمَّ إنِّي أحمَدُكَ عَلى أن أكرَمتَنا بِالنُّبوَّةِ وَعَلَّمتَنا القُرآنَ وَفَقَّهتَنا فِي الدّينِ ، وَجَعلتَ لَنا أسماعاً وَأبصاراً وَأفئِدَةً ، فَاجعَلنا مِنَ الشّاكِرينَ .
أمّا بَعدُ ، فَإنِّي لا أعلَمُ أصحاباً أوفى وَلا خَيراً مِن أصحابي ، وَلا أهلَ بَيتٍ أبرَّ ولا أوصَلَ مِن أهلِ بَيتي ، فَجَزاكُمُ اللّهُ عَنّي خَيراً ، ألا وَإنّي لَأظُنُّ أنَّهُ آخِرُ يَومٍ لَنا مِن هؤلاءِ ، ألا وَإنِّي قَد أذِنتُ لَكُم فَانطَلِقوا جَميعاً في حِلٍّ لَيسَ عَلَيكُم مِنّي ذِمامٌ، هذا اللَّيلُ قَد غَشِيَكُم فَاتَّخِذوه جَمَلاً . فَقالَ لَهُ إخوَتُهُ وَأَبناؤُهُ وَبَنو أخيهِ وَابنا عَبدِ اللّهِ بنِ جَعفَرٍ : لِمَ نَفعلُ ذلكَ؟ لِنَبقى بَعدَكَ؟! لا أرانا اللّهُ ذلِكَ أبَداً . بَدَأهُم بِهذا القَولِ العَبّاسُ بنُ عَلِيٍّ رُضوانُ
اللّهِ عَلَيهِ وَأتبَعَتهُ الجَماعةُ عَلَيه فَتكَلَّموا بِمِثلِهِ وَنَحوِهِ . فَقالَ الحُسينُ عليه السلام : يا بَني عَقيلٍ ، حَسبُكم مِنَ القَتلِ بِمُسلِمِ، فَاذهَبوا أنتُم فَقَد أذنتُ لَكُم . قالوا : سُبحانَ اللّهِ! فَما يَقولُ الناسُ؟! يَقولونَ إنّا تَرَكنا شَيخَنا وَسَيَّدَنا وَبَني عُمومَتِنا ـ خَيرَ الأعمامِ ـ وَلَم نَرمِ مَعَهُم بِسَهمٍ ، وَلَم نَطعَن مَعَهُم بِرُمحٍ ، وَلَم نَضرِب مَعهُم بِسَيفٍ ، وَلا نَدري ما صَنَعوا ، لا وَاللّهِ ما نَفعلُ ذلِكَ ، وَلكِن (تَفديكَ أنفُسُنا وَأموالُنا وَأهلونا)، وَنُقاتِل مَعَكَ حَتّى نَرِدَ مَورِدَكَ ، فقَبَّحَ اللّهُ العَيشَ بَعدَكَ.
وَقامَ إليه مُسلِمُ بنُ عَوسَجَةَ فَقالَ : أنُخَلّي عَنكَ وَلمّا نُعذَر إلَى اللّهِ سُبحانَهُ في أداءِ حَقِّكَ! أمَا وَاللّهِ حَتّى أطعنَ في صُدورِهِم بِرُمحي ، وَأضرِبَهُم بِسَيفي ما ثَبَتَ قائِمُهُ في يَدي ، وَلَو لَم يَكُن مَعي سِلاحٌ اُقاتِلُهُم بهِ لَقَذَفتُهُم بِالحِجارَةِ ، وَاللّهِ لا نُخَلّيكَ حَتَّى يَعلمَ اللّهُ أن قَد حَفِظنا غَيبَةَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فيكَ ، وَاللّهِ لَو عَلِمتُ أنِّي اُقتَلُ ثُمّ اُحيا، ثُمّ اُحرَقُ، ثُمّ اُحيا، ثُمّ اُذرى ، يُفعَلُ ذلِكَ بي سَبعينَ مَرَّةً ما فارَقتُكَ حَتّى ألقَى حِمامي دونَك ، فَكَيفَ لا أفعلُ ذلِكَ وَإنّما هِيَ قَتلَةٌ واحِدةٌ ، ثُمَّ هِيَ الكَرامَةُ الّتي لاَ انقِضاءَ لَها أبَداً .
وَقامَ زُهيرُ بنُ القَينِ البَجَليُّ رحمهم الله فَقالَ : وَاللّهِ لَوَدِدتُ أنّي قُتِلتُ، ثُمّ نُشِرتُ، ثُمّ قُتِلتُ حَتّى اُقتَلَ هكذا ألفَ مَرّةٍ، وَأنَّ اللّهَ تَعالى
يَدفَعُ بِذلِكَ القَتلَ عَن نَفسِكَ ، وَعَن أنفُسِ هؤلاءِ الفِتيانِ مِن أهلِ بَيتِكَ. وَتَكَلَّمَ جَماعَةُ أصحابِه بِكَلامٍ يُشبِهُ بَعضُه بَعضَاً في وَجهٍ واحِدٍ ، فَجَزّاهُمُ الحُسَينُ عليه السلام خَيراً وَانصَرَفَ إلى مَضرَبِه .
امام سجاد عليه السلام ـ در بيان وقايع روز تاسوعا ، هنگامى كه امام حسين عليه السلاميارانش را در نزديكى غروب جمع كرد ـ : به امام عليه السلامنزديك شدم تا سخنانش را بشنوم . در حالى كه آن زمان ، بيمار بودم، شنيدم كه به يارانش مى گويد : «خداى را به بهترين ستايشها مى ستايم و او را بر خوشى و سختى ، سپاس مى گويم . خدايا ! من تو را سپاس مى گزارم ؛ چون ما را با نبوّت، گرامى داشتى و به ما قرآن آموختى و ما را فهم دين شناسى عنايت فرمودى و به ما گوش و چشم و دل دادى . پس ما را از سپاسگزاران قرار ده.
امّا بعد ؛ من يارانى وفادارتر و بهتر از ياران خويش ، سراغ ندارم و خاندانى نيكوكارتر و به هم نزديك تر از خاندانِ خود نمى شناسم. خداوند از جانب من خيرتان دهد!
بدانيد كه من گمان مى برم امروز ، آخرين روز مهلت ما و ايشان است، هان ! من به شما اجازه دادم همگى برويد كه گِره بيعتم را از گردنتان گشودم . اين شب ، پوشش شماست . آن را مَركب خود سازيد و برويد» .
برادران و پسران و برادرزادگانش و نيز دو پسر عبد اللّه بن جعفر گفتند : چرا چنين كنيم؟! تا پس از تو بمانيم؟! خدا هرگز اين را براى ما پيش نياورد .
عبّاس بن على ـ رضوان خدا بر او باد ـ آغازگر اين سخن بود و ديگران در پى او و چون او سخن گفتند.
امام حسين عليه السلام فرمود : «اى پسران عقيل ! كشته شدن مسلم براى شما كافى است . برويد كه من به شما اجازه دادم».
آنان گفتند : سبحان اللّه ! آن گاه مردم چه مى گويند؟ مى گويند : ما بزرگ و سالار و پسرانِ بهترين عموهايمان را وا نهاديم و با آنان ، نه تيرى پرتاب كرديم و نه نيزه اى زديم و نه شمشيرى بركشيديم و نمى دانيم چه كردند . نه، به خدا سوگند ، چنين نكنيم ؛ بلكه جان و مال و خاندانمان را فداى تو كنيم و همراه تو پيكار مى كنيم تا هرجا كه تو درآيى . خدا زندگى پس از تو را روسياه بدارد.
و مسلم بن عوسجه در برابر امام حسين عليه السلام برخاست و گفت : آيا تو را تنها گذاريم ، در حالى كه هنوز در برابر خدا حجّتى در اداى حقّت نداريم؟!
هان ! به خدا سوگند ، [دست از تو برندارم] تا سينه هايشان را با نيزه ام بشكافم و تا آن گاه كه دسته شمشيرم را به دست دارم ، با آنان بجنگم و اگر سلاح جنگ نيز نداشته باشم ، بر ايشان سنگ بيندازم . به خدا سوگند، دست از تو بر نداريم ، تا آنكه خدا بداند ما پس از پيامبر صلى الله عليه و آله، حرمت تو را پاس داشتيم.
به خدا سوگند ، اگر مى دانستم كه كشته مى شوم و سپس زنده مى گردم و سوزانده مى شوم ، سپس دوباره زنده مى شوم و [خاكسترم ]را به باد مى دهند و هفتاد بار با من چنين كنند ، از تو جدا نمى شدم تا مرگ خويش را در يارى تو ببينم . حال چگونه از تو جدا شوم با اينكه يك كشته شدن بيش نيست و پس از آن هم كرامت بى پايان ابدى است؟!
و زهير بن قين بجلى ـ درود خدا بر او باد ـ برخاست و گفت : به خدا سوگند، دوست داشتم كه هزار بار كشته شوم و زنده گردم
و خداى متعال ، قتل را بدان وسيله از تو و اين جوانان خاندانت دور سازد.
ديگر ياران امام حسين عليه السلام نيز سخنانى مانند هم و براى ابراز فداكارى خود بيان داشتند و امام عليه السلام نيز براى آنان ، پاداش خيرخواست و به خيمه خود بازگشت.
الارشاد : ۲ / ۹۱؛ حكمت نامه بسيج: جلد ۱ صفحه ۲۸۶
امام حسین علیه السلام :
الإمام الحسين عليه السلام ـ مِن خُطبَةٍ لَهُ يَومَ تاسوعاءَ ـ : اُثني عَلَى اللّهِ أحسَنَ الثَّناءِ ، وأَحمَدُهُ عَلَى السَّرّاءِ وَالضَّرّاءِ. . . . (
امام حسين عليه السلام ـ در خطبه روز تاسوعا ـ : خداى را به نيكوترين ثنا مى ستايم ، و در خوشى و ناخوشى ، او را سپاس مى گويم ... .
الإرشاد : ج ۲ ص ۹۱؛ نهج الذكر با ترجمه فارسي: جلد ۲ صفحه ۲۵۴
راوی :
تاريخ الطبري عن عبد اللّه بن شريك العامريّ : لَمّا قَبَضَ شِمرُ بنُ ذِي الجَوشَنِ الكِتابَ قامَ هُوَ وعَبدُ اللّهِ بنُ أبِي المُحِلِّ ـ وكانَت عَمَّتُهُ اُمُّ البَنينَ ابنَةُ حِزامٍ عِندَ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليه السلام ، فَوَلَدَت لَهُ العَبّاسَ وعَبدَ اللّهِ وجَعفَرا وعُثمانَ ـ فَقالَ عَبدُ اللّهِ بنُ أبِي المُحِلِّ بنِ حِزامِ بنِ خالِدِ بنِ رَبيعَةَ بنِ الوَحيدِ بنِ كَعبِ بنِ عامِرِ بنِ كِلابٍ : أصلَحَ اللّهُ الأَميرَ ! إنَّ بَني اُختِنا مَعَ الحُسَينِ ، فَإِن رَأَيتَ أن تَكتُبَ لَهُم أمانا فَعَلتَ ، قالَ : نَعَم ونَعمَةَ عَينٍ .
فَأَمَرَ كاتِبَهُ ، فَكَتَبَ لَهُم أمانا ، فَبَعَثَ بِهِ عَبدُ اللّهِ بنُ أبِي المُحِلِّ مَعَ مَولىً لَهُ يُقالُ لَهُ : كُزمانُ ، فَلَمّا قَدِمَ عَلَيهِم دَعاهُم ، فَقالَ : هذا أمانٌ بَعَثَ بِهِ خالُكُم ، فَقالَ لَهُ الفِتيَةُ : أقرِئ خالَنَا السَّلامَ ، وقُل لَهُ : أن لا حاجَةَ لَنا في أمانِكُم ، أمانُ اللّهِ خَيرٌ مِن أمانِ ابنِ سُمَيَّةَ .
قالَ : فَأَقبَلَ شِمرُ بنُ ذِي الجَوشَنِ بِكِتابِ عُبَيدِ اللّهِ بنِ زِيادٍ إلى عُمَرَ بنِ سَعدٍ : فَلَمّا قَدِمَ بِهِ عَلَيهِ فَقَرَأَهُ قالَ لَهُ عُمَرُ : ما لَكَ وَيلَكَ ! لا قَرَّبَ اللّهُ دارَكَ ، وقَبَّحَ اللّهُ ما قَدِمتَ بِهِ عَلَيَّ ! وَاللّهِ إنّي لَأَظُنُّكَ أنتَ ثَنَيتَهُ أن يَقبَلَ ما كَتَبتُ بِهِ إلَيهِ ، أفسَدتَ عَلَينا أمرا كُنّا رَجَونا أن يَصلُحَ ، لا يَستَسلِمُ ـ وَاللّهِ ـ حُسَينٌ ، إنَّ نَفسا أبِيَّةً لَبَينَ جَنبَيهِ .
فَقالَ لَهُ شِمرٌ : أخبِرني ما أنتَ صانِعٌ ؟ أتَمضي لِأَمرِ أميرِكَ وتَقتُلُ عَدُوَّهُ ، وإلاّ فَخَلِّ بَيني وبَينَ الجُندِ وَالعَسكَرِ .
قالَ : لا ، ولا كَرامَةَ لَكَ ، وأنَا أتَوَلّى ذلِكَ ، قالَ : فَدونَكَ ، وكُن أنتَ عَلَى الرِّجالِ ، قالَ : فَنَهَضَ إلَيهِ عَشِيَّةَ الخَميسِ لِتِسعٍ مَضَينَ مِنَ المُحَرَّمِ ، قالَ : وجاءَ شِمرٌ حَتّى وَقَفَ عَلى أصحابِ الحُسَينِ عليه السلام ، فَقالَ : أينَ بَنو اُختِنا ؟ فَخَرَجَ إلَيهِ العَبّاسُ وجَعفَرٌ وعُثمانُ بَنو عَلِيٍّ عليه السلام ، فَقالوا لَهُ : ما لَكَ وما تُريدُ ؟ قالَ : أنتُم يا بَني اُختي آمِنونَ . قالَ لَهُ الفِتيَةُ : لَعَنَكَ اللّهُ ولَعَنَ أمانَكَ ! لَئِن كُنتَ خالَنا أتُؤمِنُنا وَابنُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله لا أمانَ لَهُ ؟!
تاريخ الطبرى ـ به نقل از عبد اللّه بن شَريك عامرى ـ : هنگامى كه شمر بن ذى الجوشن ، نامه را [ از ابن زياد براى ابن سعد ]گرفت، او و عبد اللّه بن ابى مُحِل برخاستند. عمّه ابن ابى مُحِل ، اُمّ البنين [ مادر عبّاس عليه السلام ] ، دختر حِزام، همسر على بن ابى طالب عليه السلام بود كه عبّاس عليه السلام ، عبد اللّه ، جعفر و عثمان را براى او به دنيا آورد. عبد اللّه بن ابى مُحِلّ بن حِزام بن خالد بن ربيعة بن وحيد بن كعب بن عامر بن كِلاب گفت: خداوند ، [كار] امير را به سامان آوَرَد! پسران خواهر ما همراه حسين هستند . اگر موافقى، امان نامه اى براى آنان بنويس .
گفت : باشد ؛ با كمال ميل !
آن گاه ، به مُنشى اش فرمان داد و امان نامه اى براى آنان نوشت و عبد اللّه بن ابى مُحِل ، آن امان نامه را با غلامش به نام كُزمان ، فرستاد. هنگامى كه او بر آنان در آمد ، آنان را فرا خواند و گفت : اين ، امانى است كه دايى تان براى شما فرستاده است .
آن جوانان ( فرزندان امّ البنين ) ، به او گفتند: به دايى مان ، سلام برسان و به او بگو: ما نيازى به امانِ تو نداريم ، امان خدا ، بهتر از امانِ فرزند سميّه است .
شمر بن ذى الجوشن ، با نامه عبيد اللّه بن زياد به عمر بن سعد، به سوى او آمد . چون بر او در آمد و نامه را خواند، عمر به او گفت: واى بر تو ! چه مى خواهى ؟ خدا ، از خانه ات دورت بدارد (آواره گردى) و آنچه را برايم آورده اى ، زشت گردانَد ! به خدا سوگند ، گمان مى كنم كه تو مانع شده اى تا آنچه را به او نوشته بودم ، بپذيرد. كارِ ما را تباه كردى . ما اميد داشتيم كه كار ، سامان پذيرد . به خدا سوگند، حسين ، تسليم نمى شود . جانى غيرتمند در وجودش نهفته است .
شمر به او گفت: به من بگو كه چه مى كنى ؟ آيا فرمانِ اميرت را اجرا مى كنى و دشمنش را مى كُشى ؟ اگر نه ، سپاه و لشكر را به من ، وا گذار .
عمر گفت: هرگز به تو واگذار نمى كنم و خودم كار را به انجام مى رسانم ! تو هم كارى را به عهده بگير و فرمانده پيادگان باش .
عمر ، پنج شنبه شب، نُه روز از محرّم گذشته ، حركت كرد [ و حمله كرد ] . شمر نيز آمد تا جلوى ياران حسين عليه السلام ايستاد و گفت: خواهرزادگان ما كجا هستند ؟
عبّاس عليه السلام و جعفر و عثمان، فرزندان على عليه السلام ، بيرون آمدند و به او گفتند: چه مى خواهى و در پى چه هستى ؟
گفت: شما ـ اى خواهرزادگانم ـ ، در امان هستيد .
آن جوانان به او گفتند : خداوند ، تو و امانت را لعنت كند! اگر تو دايىِ ما هستى ، به ما امان مى دهى ، در حالى كه فرزند پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در امان نيست ؟ !
تاريخ الطبري : ج ۵ ص ۴۱۵؛ دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث: جلد ۵ صفحه ۴۳۸