ح ـ جانشين گذاردن ابن عبّاس در بصره

۳۷۵.الجملـ به نقل از واقِدى ، از رجال خودش ـ: چون اميرمؤمنان تصميم گرفت از بصره بيرون رود ، عبد اللّه بن عبّاس را بر آن [ شهر] گمارد و به او سفارش كرد. از جمله سفارش هايش اين بود كه فرمود:
«اى ابن عبّاس ! بر تو باد پرواى الهى و [برقرارىِ ]عدالت در ميان كسانى كه بر آنان گمارده شده اى و اين كه براى مردم ، چهره بگشايى و مجلست را عمومى سازى و مردم را با بردبارى خود ، پذيرا باشى. بپرهيز از خشم كه آن ، انگيزه اى شيطانى است ، و بپرهيز از هوا و هوس كه از راه خداوند ، بازت مى دارد!
بدان كه آنچه تو را به خداوندْ نزديك مى سازد ، همان ، دوركننده تو از آتش است، و آنچه تو را از خداوندْ دور مى سازد ، همان ، نزديك كننده تو به آتش است . خدا را بسيار ياد كن و از غافلان مباش.
و ابومِخْنَفْ لوط بن يحيى گزارش كرده است كه: چون اميرمؤمنان ، عبد اللّه بن عبّاس را به بصره گمارْد ، براى مردمْ سخنرانى كرد، خداوند را سپاس و ثنا گفت و بر پيامبرش درود فرستاد . سپس فرمود:
«اى مردم! عبد اللّه بن عبّاس را بر شما گماردم . از او بشنويد و دستورهايش را ـ تا وقتى از خداوند و پيامبرش اطاعت مى كند ـ اطاعت كنيد و اگر بدعتى گذاشت يا از حق كناره گرفت ، به من خبر دهيد تا او را از حكومت بر شما عزل كنم . به راستى كه اميدوارم او را پاكْ دامن ، پارسا و خودنگهدار بيابم. من او را بدين كار نگماردم،جز آن كه مى دانم اين خصلت ها در وى وجود دارد. خداوند بر من و شما ببخشد!».
عبد اللّه در بصره ماند ، تا زمانى كه اميرمؤمنان به سوى شام ، حركت كرد . در آن هنگام، زياد بن ابيه را به جاى خود بر بصره گمارد و ابو الأسود دُئلى را نيز معاون او نهاد و خود به اميرمؤمنان پيوست و با او به سوى صِفّينْ حركت نمود. ^۱

ابو الأسود مى گويد: اين سخن را از آنان شنيدم و پس از آن ماجرا ، على عليه السلام را ديدم كه وارد بيت المال بصره شد . وقتى ثروت هاى آن را ديد ، فرمود: «اى [ طلاهاى] زرد! اى [ نقره هاى] سفيد! ديگرى را بفريبيد. ثروت ، مقتداى ستمگران است و من ، پيشواى مؤمنان».
به خدا سوگند ، نه بدانچه در آن جا بود ، توجّهى كرد و نه در آنچه ديده بود ، انديشيد ؛ بلكه ثروت ها را نزد او چون خاكى بى ارزش يافتم . از آنان (طلحه و زبير) و از وى شگفت زده شدم! از اين رو با خود گفتم: «آنان از كسانى اند كه دنيا را مى خواهند ، و اين از كسانى است كه آخرت را مى جويند» و آگاهى ام نسبت به وى افزون شد. ^۱

ز ـ سرزنش اهل بصره از سوى امام عليه السلام

۳۷۴.الجمل:چون اميرمؤمنان، نامه هاى پيروزى را نوشت ، در ميان مردم به سخنرانى برخاست و خداوند متعال را حمد كرد و بر او ثنا گفت و بر محمّد و خاندانش درود فرستاد. سپس فرمود:
«امّا بعد؛ به راستى كه خداوند ، بخشنده مهربان و عزيزِ صاحب انتقام است. گذشت و آمرزش خود را براى اهل طاعت نهاده ، و عذاب و كيفرش را براى كسى كه نافرمانى كند و دستورش را مخالفت نمايد و در دين ، بدعت گذارَد. صالحان با رحمت او مدد يافتند.
اى اهل بصره! خداوند ، مرا بر شما قدرت بخشيد و شما را به خاطر رفتارتان تسليم كرد. پس مبادا به كارهايى مانند كارهاى گذشته باز گرديد ؛ چرا كه شما نخستين كسانى بوديد كه پيكار و اختلاف را آغاز كرديد و حق و انصاف را كنار نهاديد». ^۲