3 / 1

چشم انداز جنگ نهروان

الف ـ نام هاى جنگ افروزان

متون تاريخى و حديثى ، جنگ افروزان نهروان را با پنج عنوان ياد كرده اند .

1 . مارقين (برون شدگان از دين)

نخستين كسى كه ايشان را با اين عنوان ياد كرد ، پيامبر خدا بود كه با بينش خدايى دريافت اين گروه به دليل افراط ورزى دينى ، به سرعت از دين خارج خواهند شد ، به گونه اى كه هيچ يك از نشانه هاى حقيقى دين در ايشان باقى نخواهد ماند . ايشان در اين باب فرموده است :
آنها از دين بيرون مى روند ، همان گونه كه تير از هدف مى گذرد و تيرافكن به تيرش ، پيكانش ، و بند پيكانش مى نگرد و در شكافِ نوك پيكان ، ترديد مى كند كه آيا خونى به آن آويخته است يا نه! . ^۱

2 . حَروريّه

درباره علّت نامگذارى ايشان به حَروريه ، مبرّد در الكامل چنين آورده است :
ايشان را از آن روى «حروريه» ناميدند كه على ـ رضوان اللّه عليه ـ پس از آن كه گفتگوى آنان را با ابن عبّاس ديد ، در ضمن گفتارش ، به ايشان گفت : آيا نمى دانيد كه چون آن قوم ، قرآن ها را بر افراشتند ، به شما گفتم : «همانا اين كار ، نيرنگ و عجز است و ايشان ، اگر خواهان حكم قرآن بودند ، به جنگ من نمى آمدند . سپس از من خواستار داورى شدند ؟ آيا به ياد نداريد كه اين كار ، براى من بيش از همه شما ناخوشايند بود؟»
گفتند : خداى را ، آرى! ...

مى توان به مقصود رسيد . يكى از قرائنى كه مى تواند پژوهشگر را در اين زمينه يارى دهد ، بررسى نقش اشعث در اين فتنه است .
تأمّل در روايات تاريخى و بويژه آنچه در كتاب ارجمند وقعة صِفّين درباره اشعث و موضعگيرى او در اوج درگيرى صِفّين و پس از آن آمده است ، ترديدى باقى نمى گذارد كه او يا به خاطر عزل شدنش از حكومت آذربايجان ^۱ و كنار گذاشته شدن از رياست قبيله اش ^۲ و يا به سبب ديگرگونى هاى اعتقادى و تزلزل در باورهاى دينى ، هيچ گونه پيوندى با على عليه السلام نداشت و نوعى چهره نفوذى معاويه در سپاه على عليه السلام بود .
اين كلام ابن ابى الحديد درباره وى ، بسى تأمّل برانگيز است :
كُلُّ فَسادٍ كانَ في خِلافَةِ عَلِيٍّ عليه السلام وكُلُّ اضطِرابٍ حَدَثَ فَأَصلُهُ الأَشعَثُ .^۳هر فساد و اغتشاشى كه در خلافت على عليه السلام به وجود آمد ، ريشه آن اشعث بود .
اشعث به ارتباط با جبهه معاويه متّهم بود و خودْ اين نكته را مى پاييد و مى كوشيد كارى نكند كه اين راز از پرده برون افتد . او به هنگام عزل نيز آهنگ معاويه كرده بود و قومش او را باز داشته بودند . ^۴ پيوندهاى او با معاويه و گفتگويش با فرستادگان او نيز دليل است بر اين كه وى در وراى ظاهرش ، به گونه عامل معاويه تلاش مى كرده است . ^۵
بدين سان ، او تخم فتنه را كاشت و با كسان بسيارى سرِ خويش گرفت و از سپاه على عليه السلام بيرون رفت و آهنگ كوفه كرد .