اين نامگذارى ريشه اى قرآنى دارد ، آن جا كه خداوند ـ تعالى ـ مى فرمايد : «و اگر دو گروه از مؤمنان با يكديگر به جنگ برخاستند ، ميانشان آشتى افكنيد . و اگر يك گروه بر ديگرى تعدّى كرد ، با آن كه تعدّى مى كند ، بجنگيد تا به فرمان خدا باز گردد . پس اگر باز گشت ، ميانشان صلحى عادلانه برقرار كنيد و عدالت ورزيد ، كه خدا عادلان را دوست مى دارد» . ^۱
آنچه در اين زمينه شايانِ توجّه است ، آن كه سه عنوان نخست ، ويژه نهروانيان است ؛ امّا دو لقب خوارج و بُغات ، ويژه آنان نيست و درباره ناكثين (اصحاب جمل) و قاسطين (معاويه و يارانش) و نيز هر كس از امامِ عادل سرپيچد ، به كار مى رود .

ب ـ خبر پيامبر صلى الله عليه و آله درباره خوارج

۴۵۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ دربـاره حَـروريّه ـ : از اسـلام تجاوز مى كنند ، همانند درگذشتنِ تير از هدف . ^۲

۴۵۲.صحيح مسلمـ به نقل از ابو سعيد خُدْرى ـ: پيامبر صلى الله عليه و آله از گروهى ياد آورد كه در امّت او از مردم كناره مى گيرند و نشانه ظاهرى شان سر تراشيدن است . ايشان بدترينِ مردم (يا از بدترينِ مردم) هستند و نزديك ترينِ دو گروه به حق ، آنان را مى كُشد . ^۳

۴۵۳.صحيح البخارىـ به نقل از يسير بن عمرو ـ: به سهل بن حُنَيف گفتم : آيا شنيدى كه پيامبر صلى الله عليه و آله درباره خوارج سخنى بگويد؟
گفت: شنيدم در حالى كه به سوى عراق اشاره مى كرد، فرمود:«از آن جا گروهى برون مى آيند كه قرآن را مى خوانند و [ امّا خواندن قرآن] از تَرقُوه شان ^۴ فراتر نمى رود و از اسلام تجاوز مى كنند ، همانند درگذشتنِ تير از هدف» . ^۵

پس همراه وى دو هزار تن از حروراء بازگشتند ، كه پيش تر در آن جا گرد آمده بودند . سپس على به ايشان گفت : «شما را چه بناميم؟» .
آن گاه گفت : «شما حروريّه هستيد ، زيرا در حروراء گرد آمديد» . ^۱

3 . شُرات

اين نام ، دو معناى متضاد را در بر دارد :
الف ـ برگرفته از «شَرى» است ، يعنى «خشم ورزيد» . در اين باب ، گفته شده است : ايشان را به اين نام خواندند ؛ زيرا خشم مى ورزيدند و سرسختى مى كردند .
ب ـ برگرفته از «شَرى» است ، يعنى «فروخت» . خوارج خود را «شُرات» به اين معنا قلمداد مى كردند ، به اين اعتبار كه دنياى خويش را به آخرت فروخته اند و مصداق اين آيه مبارك اند : «و از مردم ، كسى است كه براى جُستنِ خشنودى خدا ، جانش را مى فروشد» . ^۲
و على عليه السلام در ردّ اين پندار جاهلانه فرمود: «بلكه ايشان مصداق اين آيه اند : «بگو : آيا شما را از زيانكارترين مردم آگاه كنيم ؟ [ آنان ]كسانى اند كه تلاششان در زندگى دنيا تباه شده است و خود مى پندارند كه كار نيكو مى كنند» ». ^۳

4 . خوارج

اين ، از نام هاى مشهور بر پاكنندگان نهروان است و از آن رو به اين عنوان خوانده شدند كه از فرمان امام على عليه السلام خروج كردند و از حكم او سرپيچى نمودند .

5 . بُغات

بُغات (جمع «باغى») برگرفته از «بغى» به معناى تجاوز (سركشى) و ستم و تباهگرى است . آن گاه كه از على عليه السلام پرسيده شد كه آيا نهروانيان مشرك اند يا منافق ، وى ايشان را بُغات خواند .