پاسخ شيخ مفيد

علّامه مجلسى روايت كرده است كه: در كتاب المسائل العُكبَرية از شيخ مفيد سؤال شده است : نزد ما اجماعى است كه امام مى داند چه خواهد شد . پس چرا امير مؤمنان به مسجد رفت، با آن كه مى دانست كشته مى شود و قاتل و زمان كشته شدن را هم مى دانست؟ و چرا حسين بن على عليهماالسلام به كوفه رفت، با آن كه مى دانست آنان يارى اش نمى كنند و او در اين سفر كشته مى شود؟ و چرا وقتى محاصره اش كردند و مى دانست كه آب را به روى او بسته اند و اگر چند ذراع زمين را حفر كند ، آب مى جوشد ، ولى زمين را نكَند و به ضرر خويش كمك كرد تا از تشنگى جان باخت؟ و چرا امام حسن عليه السلام با معاويه قرار داد بست و حكومت را به او سپرد، با آن كه مى دانست او پيمان مى شكند و به عهد خود وفا نمى كند و شيعيان پدرش را مى كشد؟
شيخ مفيد جواب داد : امّا پاسخ اين كه «امام مى داند چه پيش خواهد آمد»، اجماع ما بر خلاف آن است و چنين سخنى مورد اجماع شيعه نيست . اجماع شيعه بر اين است كه امام، حكم هر چه را پيش آيد ، مى داند، نه آن كه به خودِ پيشامدها دانا باشد و به نحو تفصيل و جزئى بر آنها آگاه باشد . اين نكته ، اصلى را كه همه آن سؤال ها را بر آن استوار كرده، ساقط مى كند. منعى نمى بينيم كه امام، با آگاهى يافتن از طريق خداى تعالى بعضى از حوادث را بداند؛ ولى اين سخن كه او همه آنچه را خواهد شد ، مى داند، به اين اطلاق، قبول نداريم و گوينده اش را بر صواب نمى دانيم، چرا كه ادّعايى بدون دليل است .
سخن اين كه امير مؤمنان، قاتل و زمان شهادتش را مى دانست ، خبرهاى متعددى آمده كه او فى الجمله مى دانست كه كشته خواهد شد و نيز قاتلش را به طور مشخّص مى شناخت، امّا اين كه زمان شهادتش را بداند، دليلى بر آن نيست و اگر هم باشد، لازمه اش آن نخواهد بود كه اعتراض كنندگان مى پندارند . بعيد نيست كه خداوند متعالْ او را متعبّد ساخته بوده است كه بر شهادتْ صبر كند و آماده مرگ باشد، تا بدين

گزيده دانش نامه اميرالمؤمنين عليه السلام

590

آنها نوحه گران اند» و سخن اُم كلثوم به آن حضرت كه : «كاش نماز را امشب داخل خانه بخوانى و به ديگرى دستور دهى كه با مردم نماز بخواند» و امتناع آن حضرت، و ورود و خروج مكرّر او در آن شب بدون سلاح، در حالى كه مى دانست ابن ملجم ملعون او را با شمشير مى كشد، همه اينها از دلايلى است كه آن حضرت نمى بايست خود را در معرض قرار مى داد .
ايشان فرمود : «ذلِكَ كانَ ، ولكِنَّهُ خُيِّرَ في تِلكَ اللَّيلَةِ لِتَمضِيَ مَقاديرُ اللّهِ عَزَّوجَلَّ ؛اينها بود ؛ ولى آن حضرت در آن شبْ مخيّر شده بود كه تقدير خداى متعال را محقّق سازد» .^۱
در برخى از نسخه هاى مصدر اين حديث ، به جاى كلمه «خُير (مخير شده بود)» «حُيّر (متحيّر شده بود)» آمده است . بنابراين ، احتمال سخن امام عليه السلام ، به روشنى دلالت دارد كه براى امام عليه السلام در آن لحظه حالتى پيش آمد كه تكليفى براى پيشگيرى از قتل خود نداشت تا تقدير الهى جريان يابد.

3 . امام عليه السلام ، مكلّف است شهادت را انتخاب كند

بى ترديد ، تقدير شهادت براى امام عليه السلام براساس حكمت بالغه الهى است و مصالح ملزمه اى دارد كه بايد تحقق پيدا كند . از اين رو ، امام عليه السلام نه تنها نبايد از آن پيشگيرى نمايد ؛ بلكه با اين كه دقيقا مى داند چگونه شهيد مى شود ، بايد شهادت را انتخاب كند، و انتخاب شهادت با علم به وقت و چگونگى آن ، فضيلتى است كه جز پيشوايان بزرگ الهى و خواص اصحاب آنان، آن را برنمى تابند.
هر چند نديدم كسى اين پاسخ را ارائه كرده باشد ؛ امّا به نظر مى رسد كه اين بهترين سخن در توجيه پيشگيرى نكردن امامان اهل بيت عليهم السلام از شهادت خود با علم به چگونگى آن است كه با دلايل عقلى و نقلى ^۲ نيز تأييد مى شود . اكنون متن پاسخ شيخ مفيد و علّامه طباطبايى ـ رضوان اللّه تعالى عليهما ـ را براى مزيد اطلاع پژوهشگران

1.الكافى : ج ۱ ص ۲۵۹ ح ۴ ، بحار الأنوار : ج ۴۲ ص ۲۴۶ ح ۴۷ .

2.روايتى كه از حسن بن جهم از امام رضا عليه السلام نقل شد ، بنا بر آن كه «لكنّه خير» خوانده شود ، مى تواند از مؤيّدات اين پاسخ باشد.

نام منبع :

گزيده دانش نامه اميرالمؤمنين عليه السلام

پدیدآورنده :

محمد محمدی ری شهری (پديدآورنده)

سایر پدیدآورندگان :

غلامعلی، مهدی

تعداد جلد :

1

ناشر :

دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1388

نوبت چاپ :

اول

امام علی(ع)دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)دانش نامه حدیث غدیر غدیر

نتیجه جستجو برای « »