595
گزيده دانش نامه اميرالمؤمنين عليه السلام

در عين حالْ اختيارى است و نسبت به انسان ، صفت امكان دارد .
3 . اين كه ظواهر اعمال امام عليه السلام را كه قابل تطبيق به علل و اسباب ظاهرى است ، نبايد دليل نداشتن اين علم موهبتى و شاهد جهل به واقع گرفت ، مانند اين كه گفته شود: اگر سيدالشهدا عليه السلام علم به واقع داشت ، چرا مُسلم را به نمايندگى خود به كوفه فرستاد؟ چرا توسط صيداوى نامه به اهل كوفه نوشت؟ چرا خود از مكّه رهسپار كوفه شد؟ چرا خود را به هلاكت انداخت و حال آن كه خدا مى فرمايد: «وَلَا تُلْقُواْ بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ ؛۱خود را به دست خود به هلاكت نيفكنيد» ؟ ۲

1.بقره ، آيه ۱۹۵ .

2.بررسى هاى اسلامى : ص ۱۶۷ـ۱۷۰ .


گزيده دانش نامه اميرالمؤمنين عليه السلام
594

محال است مورد تكليف قرار گيرد. مثلاً صحيح است خدا به بنده خود بفرمايد: فلان كارى كه فعل و ترك آن براى تو ممكن است و در اختيار توست ، بكن ؛ ولى محال است بفرمايد: فلان كارى را كه به موجب مشيّت تكوينى و قضاى حتمى من البته تحقق خواهد يافت و برو برگرد ندارد ، بكن يا مكن؛ زيرا چنين امر و نهى اى لغو و بى اثر است .
همچنين انسان مى تواند امرى را كه امكان شدن و نشدن دارد ، اراده كرده ، براى خود مقصد و هدف قرار دهد و براى تحقّق دادن آن به تلاش و كوشش بپردازد؛ ولى هرگز نمى تواند امرى را كه به طور يقين (بى تغيّر وتخلّف) و به طور قضاى حتمى شدنى است ، اراده كند و آن را مقصد خود قرار داده ، تعقيب كند؛ زيرا اراده و عدم اراده و قصد و عدم قصد انسان ، كم ترين تأثيرى در امرى كه به هر حال شدنى است و از آن جهت كه شدنى است ، ندارد .
از اين بيان روشن مى شود كه:
1 . اين علم موهبتىِ امام عليه السلام اثرى در اعمال او و ارتباطى با «تكاليف خاصّ» او ندارد و اصولاً هر امر مفروض ، از آن جهت كه متعلَّق قضاى حتمى و حتمى الوقوع است ، متعلَّق امر يا نهى يا اراده و قصد انسانى نمى شود.
آرى . متعلَّق قضاى حتمى و مشيّت قاطع حق تعالى همان رضا به قضاى الهى است ، چنان كه سيدالشهدا عليه السلام در آخرين ساعت زندگى درميان خاك و خون مى گفت: «راضى به تقدير تو و تسليم فرمان توام، كه معبودى جز تو نيست» و همچنين در خطبه اى كه هنگام بيرون آمدن از مكّه خواند ، فرمود: «رضاى خدا، رضاى ما خاندان است».
2 . حتمى بودن فعل انسان از نظر تعلّق قضاى الهى منافاتى با اختيارى بودن آن از نظر فعاليت اختيارى انسان ندارد؛ زيرا قضاى آسمانى به فعل (با همه چگونگى هاى آن) تعلّق گرفته است ، نه به مطلق فعل . مثلاً خداوند خواسته است كه انسان فلان فعل اختيارى را به اختيار خود انجام دهد و در اين صورت ، تحقّق خارجى اين فعل اختيارى از آن جهت كه متعلَّق خواست خداست ، حتمى و غيرقابل اجتناب است و

  • نام منبع :
    گزيده دانش نامه اميرالمؤمنين عليه السلام
    سایر پدیدآورندگان :
    غلامعلی، مهدی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 189479
صفحه از 896
پرینت  ارسال به