امام رضا(ع) الگوى راستين اخلاق و عمل

زندگانى امام هشتم ، مصداق كامل و الگوى تمام نماى يك زندگى الهى است. رجاء بن ابى ضحّاك، رفتار عبادى ايشان از مدينه تا مرو را به طور دقيق[۱]براى مأمون گزارش كرد[۲]و نتوانست اعجاب و شيفتگى خود را از اين همه عبادت، از شخص خليفه پنهان دارد. مأمون از وى خواست تا اين فضائل را براى كسى باز نگويد تا خليفه ، خود ، اين فضائل على بن موسى(ع) را منتشر سازد؛ ولى در سخنان مأمون، بيان اين فضائل، هيچ گاه ديده نشد. نگهبانِ گُماشته بر امام(ع) در سرخس نيز مطالب و تعابير زيبايى از عبادات پيوسته امام(ع) به ابو صَلت خبر مى دهد.[۳]

ويژگى هاى اخلاقى امام رضا(ع) نيز در روايات متعدّدى گزارش شده است.[۴]در اين مختصر، تنها به گزارش روايتى نسبتاً جامع، اكتفا مى كنيم.[۵]ابراهيم بن عبّاس، شاعر و نويسنده اى كه مدّتى در ركاب امام رضا(ع) بوده، با دقّت در رفتار ايشان، بخشى از سيره اخلاقى - عبادى ايشان را اين گونه روايت كرده است:

هرگز نديدم امام رضا(ع) با كلامى در گفتارش به كسى جفا كند و يا درشتى نمايد .

هيچ گاه نديدم سخن كسى را قطع كند. او صبر مى كرد تا سخن طرف مقابل ، تمام شود و سپس اگر لازم مى ديد ، سخن مى گفت.

نديدم كسى از او كارى يا مبلغى بخواهد و در توان او باشد و آن خواسته را رد كند.

هرگز نزد كسى پاى خود را دراز نمى كرد و در برابر همنشينان، تكيه نمى داد.

هرگز نديدم به كسى از خدمتكاران و كارگزاران خود ، بد بگويد و دشنام دهد و يا اين كه در پيشِ چشم كسى آبِ دهان بيندازد.

هرگز نديدم در خنديدن، قهقهه نمايد؛ بلكه خنده اش تبسّم بود.

چون خلوت مى شد و سفره غذا براى او مى گستردند، همه غلامان و خدمتكاران، حتّى دربان و مِهتر را بر سرِ سفره مى خوانْد.

او بسيار كم خواب بود و بسيار، بيدارى مى كشيد و بيشترِ شب را با بيدارى به عبادت به سر مى برد؛ از اوّل [سحر] تا هنگام دميدن صبح.

بسيار روزه مى گرفت و سه روز، روزه هر ماه، از وى فوت نمى شد و مى فرمود: اين روزه ، مانند روزه گرفتن همه سال است.

بسيار پنهانى صدقه مى داد و احسان مى كرد و صدقه را بيشتر در شب هاى تاريك، انجام مى داد .

هر كس گمان مى كند كه در فضل، مانند او را ديده است، از او باور نكن.[۶]