مباني و روش مصطفوي در «التحقيق في كلمات القرآن الكريم»

چکیده :

در ميان دانشوران قرآن، برخی با بررسی و تبيين مبانی، اصول و قواعد فهم قرآن كريم، به اصول كلّی حاكم بر معانی آيات آن پرداخته و بر بيان روشمندی فهم قرآن همّت گمارده‌اند.

بنابراين آگاهی از مبانی، اصول و قواعد فهم قرآن، كه فهم روشمند و هماهنگ معانی آيات آن را فراهم می‌سازد، اهميّتی شايسته‌تر و فزون‌تر می‌يابد.

باری، تبيين مبانی، اصول و قواعد معناشناسی قرآن كريم، نقشی اساسی و بی‌مانند در فهم معانی آيات آن ايفا می‌كند و معناشناسی «مفردات» يا تک‌واژه‌های قرآن، آغازين گام در اين باره است.

از آثار شايسته تحقيق و مطالعه در حوزۀ معناشناسی مفردات قرآن كريم در سده چهاردهم هجری، «التّحقيق فی كلمات القرآن الكريم» است.

مؤلّف فقيد اثر ياد شده، كه آن را در چهارده مجلّد سامان داده است، شيخ حسن مصطفوی تبريزی (م ۱۳۸۴ش) است.

اين كتاب در اوّلين دورۀ كتاب سال جمهوری اسلامی ايران (۱۳۶۲ش)، به عنوان كتاب برگزيده معرّفی گرديده است.

وی به صورت نظری و عملی در تبيين مبانی، اصول و قواعد معناشناختی واژگان قرآن كريم كوشيده، گاه نيز آيات آن را تفسير كرده است.

مبانی معناشناختی مصطفوی عبارتند از: دلالت ذاتی هر لفظ بر معنای حقيقی‌اش؛ انكار اشتراك لفظی و انكار ترادف.

او برپايۀ معنای ريشه‌ای يگانۀ هر مادّه، ميان كاربست‌های يك ريشه تناسب معنايی برقرار می‌سازد. مصطفوی در آن دسته از واژه‌ها و ريشه‌های سه حرفی، كه ميان آنها اشتقاق كبير و اكبر ديده است، به تبيین تناسب و تقارن معنايی پرداخته است و از اشتقاق كبير و اكبر در تعيين اصيل يا معرّب بودن واژگان قرآن مدد جسته است.