ترحّم و ترضّي
ـ علي حسن نيا
ـ مکارم ترجمان
چکيده
اعلام رضايت از کسي و يا درخواست رحمت الهي براي او، به وسيله معصوم( يا يکي از بزرگان رجال و حديث، نشانه نوعي توجّه و اعتماد خاص به آن شخص به شمار آمده است. اين که چه شخصيتي بر يک راوي يا چند تن ترحّم و ترضّي نموده و از چه عبارتي بهره جسته است، بي‌شک، در نوع نگاه ما به آن راوي يا راويان و روايات آنان، مؤثّر است. اين نوشته، در پي آن است تا با بازکاوي موارد عيني ترحّم و ترضّي در ميان نگاشته‌هاي رجاليها، و با بررسي رويکرد صاحبان فن ـ از ديرباز تا کنون ـ به نوع و ميزان وثاقت، اعتماد يا مدحِ برداشت شده از اين الفاظ براي يک راوي، ضمن ارائه مجموعه‌اي نسبتاً جامع از اقوال و مصاديق، خواننده را در وهله نخست، با الفاظ ترحّم و ترضّي و دسته‌بندي‌هاي مختلف آن آشنا سازد و سپس با کاوش در مصاديق، چگونگي برداشت از آنها را بر وي عرضه نمايد.
واژگان کليدي: ترحم و ترضي، ترحم و ترضي معصوم(، ترحم و ترضي اعلام.
از جمله بحثهاي مطرح در مباني جرح و تعديل روات، بحث ترحّم و ترضّي است. در کتب رجال و حديث، ديده مي‌شود که گاه يکي از محدّثانِ بهنام، بر فردي ترحّم يا ترضّي کرده و گاه در روايتي، نوعي ترحّم و ترضّي از جانب معصوم( در حقّ يک راوي مشاهده مي‌شود. بايد ديد که چه تفاوتي بين ترحّم و ترضّي معصوم با ترحّم و ترضّي ديگر بزرگان وجود دارد و از هر کدام از اينها، چه نتيجه‌اي مي‌توان گرفت. آيا مي‌توان به صرف وجود ترحّم يا ترضّي در حقّ يک راوي، وي را ثقه شمرد؛ يعني روايت او را پذيرفت؟
الفاظ ترحّم و ترضّي
بررسي گذرا در مکتوبات رجالي، نشان مي‌دهد که ترحّم و ترضّي معصوم( و محدّثانِ بهنام، درباره يک راوي، با الفاظ گوناگوني جلوه کرده است که شايعترينِ اين الفاظ عبارتاند از:
1. رحمة الله عليه، رحِمَهُ الله، عليه الرحمة و عباراتي از اين دست؛
