جلوه‌هايي از هنر تصويرآفريني در روايات نبوي - صفحه 15

اسکنت بأقلّ الأرض مطراً و هي بين عيني السماء: عين بالشام و عين باليمن (المجازات النبوية: ص 104).
من در سرزميني ساکنم که کمترين باران را دارد. سرزميني که ميان دو چشمِ آسمان، قرار دارد: چشمي در شام و چشمي در يمن.
مقصود از اين استعاره، مجسّم نمودن کثرت بارندگي در شام و يمن است. گويي در اين تعبير نغز، اين دو منطقه، به دو چشم اشکبار تشبيه شده‌اند که هيچ گاه اشکشان خشک نمي‌شود و پيوسته در بارش‌اند (همان: ص 105).
نقل شده که پيامبر( بر گروهي از صحابه مي‌گذشت و مشاهده کرد که آنان، درباره موضوع قضا و قدر، به مذاکره مشغول‌اند. فرمود:
إنّکم قد أخذتم في شعبين بعيدي الغور (همان: ص 312).
همانا شما در دو درّه ژرف و عميق، وارد شده‌ايد.
در اين تعبير تأمّل برانگيز، قضا و قدر و شناخت کُنه و حقيقت آنها، به درّه‌هايي ژرف تشبيه گرديده‌اند که ورود به عرصه آنها، بسيار سخت و طاقت‌فرساست.

د) کنايه

در ميان روايات نبوي، کنايات گوناگون و متنوّعي به چشم مي‌خورد که در پيمانه محدود الفاظشان، معاني دقيق و جامعي گنجيده است. امّا نکته قابل توجّه درباره کنايات نبوي، آن است که معاني موجود در اين گونه کنايات، به گونه‌اي نيستند که به صورت لُغز و معمّاگونه‌اي در آمده باشند که دستيابي به کُنه آنها را دشوار نمايد؛ بلکه غالباً شواهد و قرائن روشني در سياق کنايات نبوي وجود دارد که از معاني پنهان آنها پرده بر مي‌دارد و فهمشان را آسان مي‌سازد (ر.ک: الصورة الفنية في الحديث النبوي الشريف: ص 243 و 244).

نمونه‌هايي چند از کنايات مصوّر نبوي

پيامبر خدا، در ترسيم مقام والاي مؤذّنان، از اين تعبير لطيف کنايي بهره مي‌جويد:
المؤذّنون أطول الناس أعناقاً يوم القيامة (عيون أخبار الرضا(: ج 1 ص 67؛ المجازات النبوية: ص 84؛ بحار الأنوار: ج 7 ص 303؛ مسند ابن حنبل: ج 3 ص 169؛ صحيح مسلم: ج 2 ص 5؛ سنن ابن ماجة: ج 1 ص 240؛ الفائق في غريب الحديث: ج 2 ص 403؛ الجامع الصغير: ج 2 ص 659؛ کنز العمّال: ج 7 ص 681).
مؤذّنان، در روز قيامت، بلند گردن‌تر از همه مردم‌اند.
اين تعبير، کنايه از مقام رفيع آنان و موقعيت ممتازشان در نزد خداست، و اين بلندي مقام در قيامت، در حقيقت، تجسّم آشکار همان بلندي مقام راه‌نمايي آنان و دعوت نمودن ديگران به سوي

صفحه از 31