6. شيوه محاوره و گفتگو

يکي از جلوه‌هاي زيبا و بديع روايات نبوي، همين گفتگوها و محاوراتي است که مفاهيم و حقايق، در قالب آنها جان گرفته‌اند و صحنه‌هايي زنده و پُر احساس را خلق نموده‌اند.
در اين روايات نبوي، شاهد دو گونه گفتگو هستيم:

الف) گفتگوي دروني (حديثِ نفس) ^۱ شخصيت‌ها

در اين نوع گفتگو، شخصيت داستان، با خود، حديثِ درون مي‌کند و از اين راه، از احساسات و انديشه‌ها و منويات خود، به وضوح، پرده بر مي‌دارد.
براي مثال، مي‌توان به اين حديث نبوي اشاره داشت که مي‌فرمايد:
خوش‌حالي خدا از توبه يکي از شما، بيشتر از خوش‌حالي کسي است که وارد بياباني خشک و سوزان گرديده و به همراه خود، مَرکبي دارد که آب و غذايش و ساير نيازمندي‌هايش را حمل مي‌کند؛ امّا به يکباره، مَرکب خود را گم مي‌کند و هر قدر در جستجوي آن بر مي‌آيد، آن را نمي‌يابد تا آن جا که خود را با مرگ، مواجه ديده، [نوميدانه] به خود مي‌گويد: به همان جا که مَرکبم را گم کرده‌ام، باز مي‌گردم تا در همان جا مرگم فرا رسد.
هنگامي که به آن جا مي‌رسد، خواب بر او غلبه مي‌کند و چون از خواب بر مي‌خيزد، مَرکبش را در بالاي سر خود مي‌يابد که آب و غذا و نيازمندي‌ او را به همراه، آورده است(مسند ابن حنبل: ج 1 ص 383).
نکته ظريف در حديث ياد شده، آن است که در اثناي سخن، ضمير غايب به ضمير متکلّم تبديل شده و شخصيت داستان، خود را مورد خطاب قرار داده و با خود، حديث نفس دارد، که اين شيوه در پويا کردن و تحرّک بخشيدن به داستان، نقشي مؤثّر ايفا کرده و در برانگيختن عواطف مخاطب و ايجاد تعامل با شخصيت‌هاي داستان، بسيار تأثيرگذار است.

ب) گفتگوي بيروني ^۲

در روايات نبوي، شاهد اقسام گوناگون چنين نوع گفتگويي هستيم . براي مثال، مي‌توان به اين گفتگوي پيامبر خدا با صحابه اشاره نمود که در آن، آمده است:
پيامبر خدا پرسيد:«آيا مي‌دانيد مفلس کيست؟»
گفتند: از نظر ما، مفلس، کسي است که پول يا سرمايه‌اي ندارد.
فرمود: