تأمّلي در عنوان كتابها

گزارشي از كتاب:العنوان الصحيح للكتاب

سيّد حسن فاطمي

ذكر عنوان ساختگي و نيز تلخيص آن، اگر در هر جا پسنديده باشد، براي جلد كتاب، ناپسند است و درج عنوان كامل و صحيح، بر روي جلد ضرورت دارد. يكي از عواملي كه سبب شده عنوان مختصر را بر جلد درج كنند، طولاني بودن عنوان اصلي است. در اين موارد، مي‌توان عنوان مشهور يا مختصر را با حروف بزرگ نوشت و نام كامل را ذيل آن و با حروف ريزتر. مثلاً جا دارد که اين عبارت، بر جلد صحيح البخاري بيايد: صحيح البخاري: المسمّيب الجامع المسند الصحيح المختصر من اُمور رسول‌ الله( و سننه و أيامه .
ظاهراً علت طولاني بودن عنوان برخي كتابهاي کهن، آن بوده كه مقدّمه‌اي بر كتاب نمي‌نوشتند و با انتخاب عنواني طويل، كتاب را ضمن آن معرّفي مي‌‌كردند. چندي پيش، كتاب العنوان الصحيح للكتاب را مطالعه کردم و آن را پرفايده و در موضوع خود، كم ‌مانند يافتم. نويسنده كوشيده است لغزشهاي راهيافته در عنوان پاره‌اي از كتابهاي اهل سنّت را گوشزد كند. نظر به اينكه عمده تذكّرات مؤلّف، مربوط به كتابهاي مشهور است، مناسب دانستيم خلاصه آن در اختيار خوانندگان قرار گيرد. افزون بر اين، برخي از اين لغزشها، گاه در منابع مهمّ شيعي نيز مشاهده مي‌شود. مثلاً بر جلد كتاب نجاشي، رجال النجاشي نقش بسته است؛ در حالي كه اين كتاب، جزء آثار فهرستي است، نه رجالي. از سوي ديگر، نويسنده در آغاز جلد دوم، عنوان كتاب خود را اين گونه ذكر كرده است: فهرستُ أسماءِ مصنِّفي الشيعة و ما أدركنا مِن مصنَّفاتهم و ذكر طرف مِن كُناهم و ألقابِهم و منازلهم و أنسابهم و ما قيل في كلِّ رجلٍ منهم مِن مدحٍ أو ذمٍّ ‌‌(رجال النجاشي: ص 211‌‌).
از اين رو، مناسب است شبيه تحقيق نويسنده العنوان الصحيح للكتاب، در مورد منابع كهن شيعه نيز صورت گيرد.