راههاي شناخت عنوان درست

کتاب العنوان الصحيح للکتاب: تعريفه و أهمّيته ، وسائل معرفته و أحکامه، أمثلة للأخطاء فيه، نوشته حاتم بن عارف عوني است که توسّط دار عالَم الفوائد به سال 1419 ق، براي اوّلين بار، در مکّه چاپ شده است. کتاب در 114 صفحه و پنج بخش، به اين ترتيب سامان يافته است: بخش اوّل، توضيح درباره چيستي عنوان صحيح ‌‌(ص 15 ـ 25‌‌)؛ بخش دوم ، اهمّيت آگاهي از اين عنوان صحيح ‌‌(ص25 ـ 31‌‌)؛ فصل سوم، راههاي شناخت آن ‌‌(ص 31 ـ 49‌‌)؛ فصل چهارم، بيان نمونهها ‌‌(49 ـ 97 ‌‌)؛ و فصل پنجم، چگونگي نگاشتن عنوان صحيح.
ما در اين جا، مقداري از بخش دوم، و با تفصيل بيشتر، بخش چهارم را گزارش ميکنيم.
نويسنده العنوان الصحيح للكتاب، براي به دست آوردن عنوان درست، راههايي را به ترتيب اهمّيت، ذکر کرده است که در صورت اختلاف، پذيرفتن راه مقدّم، تقدّم دارد:
اوّل ـ عنوان كتاب، به خطّ مؤلّف درج شده باشد.
دوم ـ نويسنده در مقدّمه كتاب خويش، به آن تصريح كند.
سوم ـ نويسنده بعد از مقدّمه و در متن، بدان تصريح كند.
چهارم ـ بر اساس نسخه خطّي مورد اعتماد، آمده باشد؛ مانند نسخه‌اي كه براي نويسنده قرائت شده باشد يا در زمان نزديك به حيات مؤلّف، كتابت شده باشد .
پنجم ـ نويسنده در كتاب ديگرش، از كتاب خود نام ببرد.
ششم ـ در خاتمه كتاب، نام برده شود؛ مثلاً نوشته شود: تمّ كتاب كذا .
هفتم ـ عنوان در فهرستها و امثال آن، درج شده باشد.
هشتم ـ در شرح حال مؤلّف در كتابهاي تراجم، عنوان يافت شود.
نهم ـ به مناسبتي در كتابهاي ديگر، از كتاب مورد نظر، نام برده شده باشد.
دهم ـ از طريق آشنايي با سبک مؤلّف و شناخت خصايص ادبي در عصر مؤلّف و تطبيق دادن عنوان با محتواي كتاب، عنوان صحيح، تشخيص داده شود.

عنوانهاي اشتباه

مؤلّف کتاب در فصل چهارم، از 47 کتاب ياد مي کند که عناوين آنها اشتباه است که ما در اين جا مشهورترين موارد را گزارش ميکنيم.
همه عنوانهايي كه لغزش آنها يادآوري مي‌شود، مربوط به نسخه‌هاي چاپي است، نه نسخه‌هاي خطّي يا فهرستها. عنوان اشتباه، تيتر شده و عنوان صحيح، ذيل آن مي‌آيد و دليل آن نيز به اختصار، ذكر مي‌شود. البتّه در چند مورد، مؤلّف دليلي براي اشتباه بودن عنوان ذکر نکرده است ، که اين موارد هم عيناً گزارش ميشود. كتابها را نيز بر اساس تاريخ درگذشت نويسندگان، مرتّب كرديم.