سرمقاله
امام صادق( در ضمن گفتگويي چنين مي‌فرمايد:
ما من شيء يحتاج إليه ولد آدم إلاّ و قد خرجت فيه السنّة من الله و من رسوله .... (بصائر الدرجات: ص 538؛ بحار الأنوار: ج 2 ص 170).
هيچ چيز نيست که انسان‌ها بدان نيازمند باشند، جز آن که از سوي خدا و پيامبرش درباره آن، سنّتي (دستوري) رسيده است....
در آيات ۱ و روايات ۲ مختلفي درباره جامعيت قرآن و بعضاً احاديث، سخن گفته شده است و اسلام‌پژوهان، از ديرباز دلالت آن را به بحث گذارده‌اند، در اطلاق و تقييد آن، سخن گفته‌اند، در چگونگي شمول آن بر اصول و فروع علوم، بحث کرده‌اند ۳ و در عرصه عمل، کوشيده‌اند تا اين جامعيت را با سختي به تصوير کشند. ۴
جامعيت قرآن و حديث نسبت به همه علوم ديني و دنيوي، هر چه باشد، همچنان مورد گفتگو و مناقشه در محافل کلامي است؛ امّا در اين حقيقت، ترديدي نيست که اين دو در شکل‌گيري تمدّن اسلامي، الهام‌بخش تمام جريان‌هاي علمي، فرهنگي، هنري، اجتماعي، ديني جامعه و حتّي نهادها و آداب و رسوم آن بوده‌اند.
نه تنها علوم حديث و علوم قرآن و تفسير، فقه و اصول، بلکه کلام و تاريخ نيز مستقيماً از اين سرچشمه‌هاي زلال معرفت، بهره وافر برده‌اند. علوم عقلي، فلسفه و منطق، توجيه خود را در دعوت
1.. آيات مورد استناد در اين بحث، معمولا ً آيات ۳۸ سوره انعام: ( مَّا فَرَّطنا في الكتاب مِن شيءٍ ( و آيه ۸۹ سوره نحل: ( و نزَّلنا عليك الكتاب تِبياناً لّكُلِّ شيءٍ ( هستند؛ امّا امام( در انتهاي روايت، به آيه اکمال (آيه ۳ سوره مائده) استناد مي‌کند.
2.. در منابع اهل سنّت، قرآن مشتمل بر علم اوّلين و اخرين دانسته شده است (براي نمونه، ر.ک: إحياء العلوم: ج۱ ص ۴۰۴؛ الإتقان: ج ۲ ص ۲۵۸). امّا در منابع شيعي، نزديک به همين مضمون با تعبير علم گذشتگان و آيندگان و مانند آن آمده است (براي نمونه، ر.ک: نهج البلاغة: حکمت ۳۱۳ و خطبه ۱۵۸؛ الکافي: ج ۱ ص۶۱ ح ۶ و به طور مفصّل‌تر: ج ۷ ص ۱۵۹.
3.. براي نمونه‌اي از اين بحث، ر.ک: «تفسير علمي: بايدها و نبايدها»، شادي نفيسي، مجلّه آينه پژوهش: ش ۷۱ ـ ۷۲ ص ۶.
4.. نمونه آن، تلاش ابو الفضل مُرسي است که سيوطي، آن را گزارش کرده است (الإتقان: ج ۲ ص ۲۶۰ ـ ۲۶۴).
