چنين نيست و هر تمدّني با بهره‌گيري فعّال و خلاّق از ميراث پيشينيان ، بر شانه‌هاي امّت‌هاي پيش از خود برخاسته است و تمدّن اسلامي نيز به کمال، از تمدّن‌هاي ايران، روم، يونان، هند و غير آن، بهره برده است. در اين جا امّا فقط مي‌خواهيم يادآور گرديم که حديث در کنار قرآن، نه فقط در آموزه‌هاي ديني ، بلکه در حوزه‌هاي تمدّني، تأثيري شگرف و ماندگار برجاي گذاشته است که اين امر، کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. لذا محقّقان را فرا مي‌خوانيم تا با کاويدن متون، در بازشناسي اين جريان ـ که يکي از جريان‌هاي مؤثّر در شکل‌گيري تمدّن غرورآفرين اسلامي بوده است ـ ، بکوشند و ارتباط وثيق اين تمدّن را با آموزه‌هاي حديثي ـ قرآني، بيش از پيش بنمايانند.

جاودانه قرآن و سفارش‌هاي مکرّر حديث بر انديشيدن يافتند و با خلاّقيت انديشه‌وران اسلامي در راستاي تفسير عقلاني هستي و پاسخ‌گويي به شبهات نومسلمانان و دگرانديشان، ميراث گذشتگان بازخواني شده، کاستي‌هايشان جبران شد و مباحثش پُربار گشت تا بدان جا که افق‌هاي تازه‌اي را فراروي جستجوگران گشود، همچنان که ادبيات عرب، مباحث لغوي، ‌تحليل‌هاي صرف و نحوي، نکته سنجي‌هاي بلاغي، حتّي آوانگاري و رسم الخط نيز در پرتو نياز به فهم بهتر و دقيق‌تر کلام خدا و رسول و اهل بيت گرامي‌اش تکامل يافتند و باليدند، همچنان که شعر نيز از ره‌گذر اين آموزه‌ها از لايه‌هاي سطحي ابتذال به مفاهيم عميق معنوي ره يافت.
همچنين اخلاق و علوم تربيتي با تکيه بر مبدأ و معاد، پايگاهي استوار يافته، با بهره‌گيري از توصيه‌هاي قرآني و آموزه‌هاي دقيق و غني حديثي و الگوهاي بي بديل انساني، از ثروتي عظيم برخوردار شدند که نه تنها به شکل‌گيري طيف وسيع و متنوّع نگاشته‌هاي اخلاقي انجاميد؛ بلکه تأثيري ماندگار بر فرهنگ عمومي جامعه برجاي گذاشت و نقشي تعيين‌کننده در جذب ملّت‌ها به اسلام، بازي کرد.
عرفان افسون‌کننده اسلامي با تمامي ميوه‌هاي معرفتي‌اش، و تمام شور و بعضاً شرّي که آفريد، بر آموزه‌هاي قرآني و بويژه حديثي و قدسي استوار شد و شگفتي‌هاي بسياري در تربيت عارفاني که مرزهاي انديشه را در نورديده‌اند و به جاودانگي حقيقت رسيده‌اند، آفريد.
تأکيد آيات و بويژه روايات بر اهمّيت و جايگاه علم و علم‌اندوزي، بستري مناسب براي رشد انواع علوم فراهم آورد، همچنان که ورود آنها به جزئيات علوم نيز به برانگيختن کنجکاوي مخاطب انجاميد و نيازهاي مختلف شرعي به بارور شدن اين همه انجاميد. ^۱
اخترشناسي و نجوم، در سايه‌سار نياز متشرّعان به تعيين اوقات روز و ماه و سال ، از آنچنان پيوندي با دين برخوردار شد که در شمار دروس ديني آموزش داده مي‌شد. تقسيمات پيچيده ارث و بعضاً اندازه‌گيري‌هاي شرعي، موجب اهتمام ويژه به رياضيات گشت.
توصيه‌هاي کلّي در بهداشت و سلامت و دستور العمل‌هاي معين در خواص خوراکي‌ها همراه با طبقه‌بندي آنها به حلال و حرام، در شکل‌گيري علوم مختلف پزشکي و زيست‌شناسي نقش داشته است.
اين همه امّا تنها حوزه تأثيرگذاري و الهام‌بخشي قرآن و حديث نيست؛ بلکه نمودهاي روشن نقش‌آفريني آنها را حتّي در سنّت معماري اسلامي و هنرهاي وابسته به آن و آداب، و در رسوم زندگي اجتماعي، اَشکال هندسي و تزييني و حتّي رنگ‌هاي به کار رفته در آنها، مي‌توان باز جست.
البته در اين بحث، بر آن نيستيم تا کوته‌انديشانه ، شکل‌گيري کلّ تمدّن اسلامي را در تمام شاخه‌هاي علوم و فرهنگ و هنر، صرفاً مبينت بر آموزه‌هاي ديني قرآن و حديث بدانيم، که بي‌شک