8. ثابت بن عبدالله تياني، قاضي عبدالعزيز بن البراج و ...
اين افراد، از بزرگ‌ترين شاگردان او هستند که هر کدام جزء علماي درجه اول شيعه به شمار مي‌آيند و برخي، چون قاضي ابن براج، شاگرد شيخ مفيد نيز بوده‌اند. ( تنزيه الانبياء: مقدمه).
جايگاه و منزلت علمي
سيد مرتضي، از سکان‌داران علوم و معارف اهل بيت( است. او، استاد مسلّم شعر و ادب عربي، فقه، اصول و تفسير، حديث، رجال و کلام اسلامي است، چنان‌که شيخ طوسي، بزرگ شاگرد او، مي‌گويد:
او سرآمد ادب و فضل، متکلمي فقيه و جامع تمام علوم بود ( الفهرست: ص164).
علامه حلّي، در وصف او آورده است:
او، در علوم بسياري يگانه بود، در علومي مثل علم کلام، فقه و اصول فقه و ادبيات، مثل نحو، شعر و لغت، سرآمد بود و ديوان شعري بالغ بر بيست هزار بيت دارد (خلاصة الاقوال في معرفة الرجال: ص179).
نجّاشي، دانشمند رجالي نامي، که با وي معاصرت داشته است و با سيد مرتضي، نزد شيخ مفيد کسب علم کرده‌اند، در مورد او گفته است:
علومي را فرا گرفت که هيچ کس در آن زمان، به پايه وي نمي‌رسيد. احاديث بسياري از استادان من استماع نمود. دانشمندي عالي مقام و شاعري متکلّم بود. در علم و دين و دنيا، جايگاهي بس بزرگ داشت، و کتاب‌ها تصنيف کرد (رجال النجاشي: ص271).
ابن شهر آشوب مازندراني، درباره وي مي‌نويسد:
سيد مرتضي علم الهدي، در همه دانش‌ها، بر ديگران پيشي داشت (معالم العلماء: ص69).
نقل شده است که هرگاه در مجلس فيلسوف بزرگ، خواجه نصير الدين طوسي، از سيد مرتضي نام برده مي‌شد، خواجه بزرگوار، با آن مقام عالي علمي و تبحّري که در علوم عقلي و نقلي داشت، مي‌گفت: «صلوات الله عليه». سپس به قضّات و مدرسان حاضر در مجلس روي مي‌کرد و مي‌گفت: چگونه بر سيد مرتضي صلوات نفرستم (الکني و الالقاب: ج2 ص482)؟!
ابن حجر عسقلاني، از علماي اهل سنّت، در مورد او مي‌گويد:
نقل شده، او نخستين کسي است که خانه‌اش را «دار العلم» قرار داد، و براي مناظره اهل علم در نظر گرفت (لسان الميزان: ج2 ص223).
ابن بسام، يکي ديگر از دانشمندان اهل سنّت، در اواخر کتاب ذخيره خود، در مورد شريف مرتضي آورده است:
اين سيد بزرگوار، پيشواي پيشوايان عراق، از مخالف و موافق بود. دانشمندان عراق، رو به درگاه او مي‌آوردند و بزرگان آنجا، دانش خود را از وي مي‌گرفتند. او، صاحب مدارس عراق و گردآورنده علماي مجاور و مسافر بود (الدرجات الرفيعه: ص459).
