مرتضي است. وي، در اوايل غيبت کبري، در ماه رجب سال 355 قمري، در بغداد ديده به جهان گشود. اين نابغه بزرگ تاريخ اسلام، از هر دو طرف سيد علوي است. نسب وي از جانب پدر، با پنج واسطه، به امام موسي کاظم( و از جانب مادر، با چهار واسطه، به سيد الساجدين، امام زين العابدين(، مي‌رسد. پدرش، شريف أبواحمد الموسوي ـ رئيس طالبيان بغدادـ و مادرش، فاطمه ـ دختر ناصر صغيرـ مي‌باشد.
از القاب سيد مرتضي مي‌توان به: المرتضى، علم الهدى، الأجل الطاهر، ذي المجدين و الثمانين ۱ اشاره کرد. براي پرداختن به زمينه‌هايي که باعث شد اين نوزاد به آن موقعيت والا برسد، ناگزير بايد به موقعيت پدر و مادرش اشاره‌اي کرد.
پدرش، نقيب أبو احمد، در دولت بنى عباس و آل بويه قدر و منزلتى والا داشته و ملقب به طاهر ذو المناقب بوده است. بهاء الدوله أبو نصر بن بويه، او را به طاهر اوحد، خطاب مي‌کرده است. أبو احمد پنج بار عهده دار نقابت ۲ آل ابى طالب بود.
مادرش فاطمه، دختر حسن بن احمد بن حسن بن علي بن حسن بن علي بن عمر الاشرف بن علي بن الحسين، زين العابدين(؛ زنى دانشمند، با فضيلت و تقوا، دوستدار علم، و مورد احترام دانشمندان و فقيهان بوده، و بذل و بخشش فراوانى نسبت به آنان مى کرده است. شيخ مفيد کتابى به نام او، تحت عنوان احکام النساء تأليف کرده است (شخصيت ادبي سيد مرتضي: ص53)، و در ديباچه کتاب مى گويد:
چون از آثار سيدهِ جليلهِ فاضله ادام اللّه اعزازها، آگاه شدم که خواستار احکامى است مخصوص به زنان، که به طور خلاصه در يک کتاب جمع شده باشد، از خداى متعال استخاره کرده، به املاى اين مختصر دست يازيدم ...
ايشان علاوه بر مقامات والاي علمي و معنوي، در سال 406، از جانب خليفه وقت و سلطان شيعه ديلمي، عهدهدار مقام مهم و عالي نقابت طالبيان و سرپرستي سادات و شرفاي دودمان أبوطالب، امارت حاج و رسيدگي به امور زائران خانه خدا و رياست ديوان مظالم شد. سيد مرتضي اين مسؤوليت‌هاي خطير را از سال 406 تا 436 هـ، هنگام وفـات، عهدهدار بود ۳ .
1.. «و كان يلقب بالثمانين، لمّا كان له من الكتب ثمانون ألف مجلداً، ومن القرى ثمانين قرية تجبى إليه و كذلك من غيرهما حتى إن مدة عمره كانت ثمانين سنة و ثمانية أشهر، وصنف كتابا يقال له الثمانون» (الغدير: ج۴ ص ۲۷۶).
2.. نقابت، به سرپرستى علويان خاندان أبى طالب مى گفته اند. نقيب، موظّف بوده است كه ميان علويان زير سرپرستى خود، ۱. فصل خصومت كند، ۲. اموال يتيمان علوى را محفوظ نگاه دارد، ۳. حدود و احكام الهى را در ميان آنان اجرا کند، ۴. دختران و زنان بى سرپرست آنان را شوهر دهد، ۵. به كار افراد محجور و ديوانگان علوى برسد (سيدرضي: محمد مهدي جعفري ص ۲۸).
3.. نکتة قابل توجه ديگر در زندگي سيد مرتضي، وضع مالي بسيار خوب او مي‌باشد، به طوري که کمتر شخصيت مذهبي و علمي هم عصر او، چنين تمکّن مالي‌اي داشته است. اين تمکّن مالي از همان روزگار حيات پدرش در اختيار سيد مرتضي بوده است. در معجم الادباي ياقوت حموي، از يحيي بن حسين علوي زيدي نقل شده است که از املاک سيد مرتضي، سالانه مبلغ بيست و چهار هزار دينار به او مي‌رسيده است. (دائرة المعارف تشيع: ج۹ ص۴۶۵).
