محدّث نوري، پس از عمري مجاهدت و تلاش علمي، در سن 66 سالگي، در سال 1330 هـ، در نجف اشرف، ديده از جهان فروبست و در صحن مطهر حرم حضرت امير المؤمنين(، به خاک سپرده شد.
ميرزاي نوري، عالمي فاضل و محدّث بود. تخصص و تبحر او در علم رجال و حديث، زبانزد خاص و عام بوده و همه، دانش او را در اين دو حوزه، به خوبي ميدانستند. علاوه بر اين، در سيره و تاريخ نيز، متخصص و آگاه بود و به طور خلاصه، ميتوان او را از جهت احاطه بر اخبار و آثار، يگانه زمانه دانست (رک اعيان الشيعه: ج6 ص143).
مهمترين اثر محدّث نوري، کتاب مستدرک الوسائل است که در آن، 23000 حديث را گرد آورده است. همانطور که از نام کتاب روشن است، محدّث نوري، اين کتاب را بهعنوان مستدرکي بر وسائل الشيعه شيخ حرّ عاملي نگاشته است.
نکته حائز اهميت درباره شيوه گردآوري مطالب کتاب، آن است که بيشتر روايات از منابعي اخذ شده که صاحب وسائل، آنها را ترک کرده است. از اين رو، جاي اين پرسش است که آيا ميتوان آن را مستدرک الوسائل ناميد؟
1ـ شيوه مستدرکنگاري مؤلف
به طورکلي، مستدرک، به کتابي اطلاق ميشود که به عنوان متمم کتابي ديگر و با همان شروط، احاديثي را که از کتاب سلف فوت شده را، گردآوري نمايد (دراية الحديث: ص 82). اگر چه شيخ حرّ عاملي، در وسائل الشيعه، تلاش کرده تا مهمترين مجموعه احاديث فقهي قابل اعتماد را گرد آورد، اما بر اساس مبنايي که در خاتمه کتاب وسائل به آنها اشاره نموده، تمام احاديث فقهي را مورد بررسي قرار نداده است و بسياري از آنها را، ترک کرده است. از اين رو، محدّث پر تلاش، حاج ميرزا حسين نوري، ضمن تحقيق فراوان، تلاش کرده تا تکملهاي بر کار شيخ حرّ عاملي بنگارد.
محدّث نوري، در مقدمه مستدرک الوسائل، پس از آنکه به تلاش گسترده شيخ حرّ، در گردآوري وسائل الشيعه اشاره کرد، کتاب خود را حاوي آثاري ميداند که به مطالب وسائل نزديک است و چه بسا، ضعفها، غرائب، مرسلات و موقوفات و حتي احکامي را که از آن، جا افتاده، جبران ميکند. هم چنين، بيان ميکند که در انتخاب بابها، مثل وسائل عمل کرده، تا مراجعه کنندگان گيج نشوند و اين دو کتاب را، به منزله تأليفي واحد بيابند (مستدرک الوسائل: ج1 ص62).
با اين اوصاف، به نظر ميرسد کار محدّث نوري، تتمه و تکملهاي بر کتاب وسائل الشيعه است، امّا به راستي، آيا ايشان، تمام ملاکهاي صاحب وسائل را در نگارش مستدرک، رعايت کرده است؟
شيخ حرّ عاملي، درباره منابع مورد استفاده خود، در فايده چهارم خاتمه وسايل الشيعه، سخن گفته است. وي، کتابهاي مورد استفاده را، در دو بخش آورده است. در بخش نخست، از کتابهاي مورد اعتماد ياد کرده و ملاکِ معتمد بودن آنها را، چنين ذکر ميکند: