1ـ احراز صحت متن
از آنجا که قدمت صنعت چاپ و نشر، از چند دهه اخير فراتر نميرود، هنگام بررسي روايات، ضرورت ايجاب ميکند که پيش از هر يچز، از صحت متن موجود، اطمينان حاصل کنيم؛ چرا که با توجه به نبود امکانات نشر و رواج نسخه برداري در قرون گذشته، احتمال ورود آسيبهاي مختلف در متن روايت، فراوان ميشود. از اين رو، مهمترين نکته در تصحيح متن، اطمينان از نسخههايي است که متن از آنها اخذ ميشود. محدّث نوري، براي احراز صحت متن و اطمينان از درستي آن، گاه به مقايسه متن با نسخهها و متنهاي ديگر پرداخته و گاه، با مدد از احاطهاي که بر اخبار و روايات داشته است، به برنمودن تصحيفات و زيادات موجود در متن، اقدام کرده است.
متن يک روايت، به چند طريق ممکن است نقل شده باشد. گاهي مشابه متني که در دست داريم، در کتب ديگران نقل شده و گاه، نسخههاي مختلف آن، موجود و در دسترس ميباشد. يکي از راههاي رسيدن به اطمينان درباره صحت متن، اين است که نسخه موجود را، با ساير منابع و نسخههايي که متن را نقل کردهاند، مقايسه و مقابله کنيم. محدّث نوري، از هر دو راه براي تصحيح متن بهره برده است. ايشان، در مواردي که تفاوت نسخ، موجب تفاوت معاني ميشوند، اختلاف نسخه و معاني آنها را تذکر داده تا خواننده، خود تصميم بگيرد و نسخه صحيحتر را برگزيند. در توضيح حديثِ «إذا أردت أن أصيب أهل الارض بعذاب، لولا رجال يتحابون حلالي و يعمرون مساجدي ...»، به اختلافات موجود در کلمه حلالي اشاره کرده، مينويسد:
و (الجلال)، في بعض النسخ و بعض الروايات، بالجيم، أي لعظمتي، و في بعضها بالحاء المهملة، أي بالمال الحلال (مستدرک الوسائل: ج3 ص367).
همچنين، در اين رابطه گاهي براي دستيابي به متن بهتر، از ديگر کتبي که روايت را نقل کردهاند، به عنوان شاهد ياد ميکند.
از نظر محدّث نوري، از جمله ملاکهاي ترجيح يک نسخه به نسخه ديگر، و يا برگزيدن متن يک کتاب بر کتابهاي ديگر، اضبط بودن مؤلف آن است. در ذيل، عنوان بابي که پيرامون شستن ظرفي که سگ آن را ليسيده، مطرح شده، رواياتي را ذکر مي کند که از نظر متن، داراي زياده و نقصان هستند. پس از آنکه به نسخههاي مختلف اشاره ميکند، در پايان، نتيجه بحث را چنين مينويسد:
متن موجود در کتاب المعتبر، صحيحتر و براي أخذ و اعتماد، شايستهتر است؛ چون مؤلف آن، متقن (دقيق) و ضابط است (همان: ج 2 ص 604). گاه، قسمتي از متن حديث، در اثر عوامل بيروني، مثل اشتباه نساخ، به کلمه يا عبارت مشابه تغيير مييابد و با گذشت زمان و ورود در منابع متعدد، چنان جاي عبارت اصلي را ميگيرد که تشخيص آن، جز از کسي که بر اخبار و روايت، احاطه و تسلط داشته و علاوه بر آن، از دقت و