تفسیر العیاشی

تفسیر عیاشی از تفاسیر مأثور ومتعلق به عصر غیبت (260-329ق) است و مقدار موجود آن که از اول قرآن تا پایان سورۀ کهف است 2691 روایت را در خود جای داده است.

تفسیر عیاشی از تفاسیر مأثور ومتعلق به عصر غیبت (۲۶۰-۳۲۹ق) است و مقدار موجود آن که از اول قرآن تا پایان سورۀ کهف است ۲۶۹۱ روایت را در خود جای داده است. اما بر اساس مطالبی که از این تفسیر در آثار دوره های بعدی آمده، احتمالا در اصل شامل تمامی قرآن بوده است.

مؤلف تمام روایات را با سند متصل ذکر کرده بوده ولی بعدها این سندها حذف شده و نسخۀ محذوف السند به دست ما رسیده است. راوی کتاب در این باره می گوید: مدتی به دنبال کسی بودم که تفسیر عیاشی را از مصنف یا غیر او شنیده باشد یا اجازۀ روایت آن را داشته باشد ولی در دیار خودم به کسی که دارای این خصوصیت باشد برخورد نکردم و چون اجازه و سماعی در کار نبود سندهای روایات را حذف کردم، تا اگر پس از این به فردی رسیدم که سماع یا اجازه داشت سندها را بر آن بیفزایم.

تفسیر با مقدمه ای کوتاه در هشت باب شروع می شود: ۱. فضیلت قرآن؛ ۲. ترک روایت احادیث مخالف با قرآن؛ ۳. مطالب مذکور در قرآن؛ ۴. تفسیر ناسخ و منسوخ ومحکم و متشابه؛ ۵.آنچه در قرآن به ائمه مربوط است؛ ۶. علم ائمه به تأویل قرآن؛ ۷. کسی که قرآن را به رأی خویش تفسییر کند؛ ۸. کراهت جدال در قرآن.

این هشت باب ۷۴ روایت را در خود جای داده است. سپس روایات مربوط به فضیلت هر سوره در ابتدای آن آورده شده و بعد به ترتیب آیات، روایات مربوط به هر آیه ذکر شده است.

در این تفسیر علاوه بر مطالب تفسیری و فقهی، به مطالب کلامی نیز پرداخته شده و در رد جبر و تفویض و اثبات امربین الامرین و نیز دربارۀ بعضی فرق از جمله واقفه، خوارج و عجلیه و قدریه روایاتی آورده شده است.

منابع این تفسیر عبارت است از تفسیر جابربن یزید جعفی(د ۱۲۸) که روایات فراوانی از او در این تفسیر نقل شده و تفسیر ابو الجارود زیاد بن منذر.

اهمیت تفسیر عیاشی

این کتاب از مصادر علامه مجلسی در بحار الانوار بوده، و علمای دیگر از این تفسیر نقل کرده اند؛ حاکم حسکانی در شواهد التنزیل از این تفسیر ۳۰روایت نقل کرده، نیز طبرسی در تفسیر مجمع البیان ۷۰ روایت و ابن شهر آشوب در مناقب و کفعمی در جنة الامان از آن نقل کرده اند.

علامه طباطبائی در مقدمه ای که برای چاپ این کتاب نوشته گوید: از نیکوترین تفاسیر روائی که از گذشتگان به ما رسیده تفسیر منسوب به عیاشی است. سوگند به جان خودم که این کتاب نیکوترین کتابی است که در این رشته در قدیم نوشته اند و مورد اطمینان ترین تفسیر مأثوری است که از قدمای مشایخ به ما رسیده است. این کتاب را علمای این رشته از روزگاری که نوشته شده تاکنون یعنی بیش از هزار سال پذیرفته و به والایی و ارجمندی مؤلف آن اعتراف نموده اند و در آن هیچ طعن و ایرادی نکرده اند.

چاپهای این تفسیر

چاپ مکتبة الاسلامیه تهران به سال ۱۳۸۰ق؛
چاپ آقای سید هاشم رسولی محلاتی در دو جلد با مقدمه علامه طباطبائی، ۱۳۷۱ش/ ۱۳۸۰ق، قم؛
چاپ مؤسسه اعلمی بیروت (۱۴۱۱ق/ ۱۹۹۱م) به تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی؛
چاپ بنیاد بعثت قم به سال ۱۴۲۱ق در ۳ جلد. در این چاپ ۱۱۶ مورد از نصوص مفقود – که در دیگر متون امامی و غیر امامی نقل شده اند – گردآوری شده است. نیز اسنادها و طریق روایت عیاشی به افراد مختلف ذکر شده است.

منابع

دانشنامۀ جهان اسلام، تفسیر عیاشی از محمد کاظم رحمتی

فرهنگ کتب حدیثی شیعه، سید محمود مدنی بجستانی.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی