ملاک‌هاي قدما در ارزيابي و نقد حديث در آيينه فهرست‌هاي رجالي - صفحه 141

در نهايت، مدح افراد را مي‌رساند. الفاظ نماينده اين دسته عبارت‌اند از: «زاهد» (الفهرست: ص 124 ش 164 و ص 135 ش 195)، «حسن العبادة» (رجال النجاشي: ص233 ش 617)، «من صالحي هذه الطائفة» (همان: ص330 ش 893)، «صالح» (همان: ص148 ش 384)، «من خيار الشيعة» (همان: ص4 ش 1 و ص 7 ش 2)، «خير» (همان: ص21 ش 29)، «دين» (الفهرست: ص 446 ش 712؛ رجال النجاشي: ص36 ش 72)، «ورع» (الفهرست: ص 124 ش 164 و ص 135 ش 195) و... .

2ـ1. مذهب

مؤلّفان اين نوع کتب به ذکر مذهب، اهتمام داشته‌اند و موافقت يا عدم موافقت اعتقاد راويان با مذهب حق را تا حدودي بر نموده‌اند. نکته قابل توجّه در عملکرد قدما، اين است که ضعف و فساد مذهب را چندان در ارزيابي راوي و بالطبع پذيرش حديث او دخيل نمي‌دانستند. دو شاهد نيز بر اين مطلب، مي‌توان اقامه کرد:
1. تفکيک ضعف مذهب راويان از وثاقت ايشان. با مراجعه به فهرست‌ها، راويان فَحَطي، زيدي، واقفي، عامي و غالي را مي‌توان يافت که با وجود فساد مذهبشان، به نحو مطلق يا در حوزه حديث و روايت، ثقه و مورد اعتماد خوانده شده‌اند (فطحيان ثقه: الفهرست: ص 58 ش 72 و ص 272 ش 392 و ص 304 ش 464؛ رجال النجاشي: ص 35 ش 72 و ص 80 ش 194 و ص 252 ش 663 و ص 258 ش 676؛ واقفيان ثقه: رجال الطوسي: ص 51 ش 64؛ ص 65 ش 82؛ رجال النجاشي: ص 21 ش 30 و ص 24 ش 37 و ص 38 ش 78 و ص 40 ش 84 و ص 74 ش 179 و ص 75 ش 181 و ص 92 ش 229 و ص 119 ش 305 و ص 133 ش 339 و ص 172 ش 453 و ص 176 ش 466 و ص 216 ش 563 و ص 232 ش 617 و ص 245 ش 645 و ص 255 ش 667 و ص 259 ش 679 و ص 335 ش 899 و ص 340 ش 913 و ص 431 ش 1159؛ زيديان ثقه: الفهرست: ص 68 ش 86؛ رجال النجاشي: ص 94 ش 233 و ص 294 ش 795 و ص 304 ش 830 و ص 444 ش 1201؛ عامي‌مسلکان ثقه: همان: ص 52 ش 116 و ص 107 ش 271 و ص 184 ش 488 و ص 238 ش 631 و ص 240 ش 637 و ص 310 ش 847؛ غاليان ثقه: همان: ص 68 ش 165).
2. معتبر دانستن آثار برخي افراد با وجود ضعف اعتقادي ايشان. در فهارس، برخي از مؤلّفان غير اثنا عشري، «معتمد»، «صحيح الحديث»، «صحيح»، «قريب من السلامة» و... خوانده شده‌اند (الفهرست: ص 16 ش 9 و ص 39 ش 52 و ص 156 ش 242 و ص 256 ش 372؛ رجال النجاشي: ص 42، ش 86 و ص 255 ش 669 و ص 329 ش 891 و ص 384 ش 1044) همچنين علي بن عبد الله بن عمران قرشي، با الفاظي چون «فاسد المذهب و الرواية و مضطرب جداً» توصيف شده است. با وجود اين، نجاشي، از روي کتاب الحج وي براي خود استنساخ کرده و

صفحه از 154