ملاک‌هاي قدما در ارزيابي و نقد حديث در آيينه فهرست‌هاي رجالي - صفحه 146

الرواية» (رجال النجاشي: ص 122 ش 313 و ص 421 ش 1127)، «مخلطا فيما يسنده» (همان: ص 373 ش 1020)، «يعلّق الأسانيد بالإجازات» (همان جا) ، «اعتمد المراسيل» (الفهرست: ص 52 ش 65 و ص 62 ش 144: «ذکره أصحابنا بذلک» و ص 76 ش 182 و ص 348 ش 939)، «کثير المراسيل» (الفهرست: ص 57 ش 70؛ رجال النجاشي: ص 80 ش 192)، همگي حاکي از اتقان يا عدم اتقان شخص در هنگام نقل کردن حديث است.

3ـ1ـ4ـ1. حجم احاديث منقول

قلّت يا کثرت احاديث فرد، از ديگر نکات و قرائني است که قدما بدان توجّه مي‌کرده‌اند و از خلال عباراتي چون «کثير الحديث» (الفهرست: ص 64 ش 81 و ص 70 ش 87 و ص 137 ش 199؛ رجال النجاشي: ص 40 ش 84 و ص 42 ش 85)، «کثير السماع» (همان: ص 74 ش 178)، «سمع فأکثر» (همان: ص 85 ش 207 و ص 122 ش 314 و ص 260 ش 680)، «قليل الحديث» (همان: ص 57 ش 132؛ ص 65 ش 153؛ ص 128 ش 330؛ الفهرست: ص 29 ش 34) و... آن را ابراز مي‌نمودند. پُرتصنيف و تأليف بودن فرد (کثير التّصانيف) نيز مي‌تواند ملحق به اين نوع باشد (الفهرست: ص 155 ش 238 و ص 215 ش 316).

2ـ4ـ1. اعتماد يا عدم اعتماد جامعه شيعه بر راوي و احاديث او

اگر ثقات و بزرگان جامعه شيعي به راوي اقبال داشته، بر او اعتماد کنند و احاديثش را نقل نمايند، بالطبع، آن فرد مورد وثوق است؛ امّا اگر افراد ضعيف يا غالي و... از فرد حديث دريافت کنند، در اطمينان به او بايد تأمّل کرد. به عبارت ديگر، اعتماد معاصران و جامعه علمي شيعه، مي‌تواند يکي از نکات مهم و از قرائن وثوق بر حديث شمرده شود. «رووا (الثقات) عنه» (رجال النجاشي: ص 119 ش 304 به نقل از ابن نوح و ص 345 ش 931)، «روي عنه شيوخ أصحابنا منهم...» (همان: ص 303 ش 828)، «سمع أصحابنا منه مثل...» (همان: ص 31 ش 67)، «روي عنه العياشي و أکثر و اعتمد حديثه» (همان: ص 44 ش88)، «يعرف و ينکر» (همان: ص 109 ش 277 و ص 178 ش 468 و ص 198 ش 526 و ص 338 ش 903؛ الفهرست: ص 32 ش 37)، «الغلاة تروي عنه» (رجال النجاشي: ص 156 ش 410)، «روي عنه جماعة غمز فيهم و ضعفوا منهم...» (همان: ص 128 ش 332)، «روي عنه البلوي و البلوي رجل ضعيف مطعون عليه و ذکر بعض أصحابنا أنّه رأي له رواية رواها عنه علي بن محمّد البرذعي، صاحب الزنج و هذا أيضاً ممّا يضعفه» (همان: ص 324 ش 884) و... در شمار الفاظي هستند که اعتماد يا عدم اعتماد شيعيان را بر راوي نشان مي‌دهند.
در زمينه نحوه تعامل جامعه شيعه با احاديث فرد هم مي‌توان از اين الفاظ نام برد: «أصحابنا يسکنون إلي مراسيله» (همان: ص 326 ش 887) و «لا يعتمد بروايته» (همان: ص 226 ش 594).

صفحه از 154