3ـ4ـ1. جايگاه و موقعيت راوي در جامعه شيعه

اوصاف دسته پيشين، بيشتر به جنبه حديثي فرد نظر داشت، حال آن که اوصاف اين دسته، بيشتر به مقام و منزلت فرد در ميان شيعيان از جنبه‌هاي گونه‌گون ـ که جنبه حديثي يکي از آنهاست ـ ، نظر دارد. با توجّه به مقام والا و ارجمند ائمّه اطهار، واضح است که قرب و نزديکي به ايشان، قرينه‌اي بسيار قوي و متقن در جهت اعتماد به فرد باشد. از همين‌ رو، رجاليان با الفاظي چون: «عظيم المنزلة عند الأئمة» (الفهرست: ص 181 ش 272؛ رجال النجاشي: ص 156 ش 411)، «خصيصاً بـ ...» (الفهرست: ص 123 ش 164؛ رجال النجاشي: ص 93 ش 230) و «من خواصّ...» (الفهرست: ص 63 ش 83؛ رجال النجاشي: ص 230 ش 608)، از رابطه نزديک برخي راويان با ائمّه( پرده برمي‌داشتند.
در درجه بعد، رياست، وجاهت، بزرگي قدر و منزلت، جلالت شأن و... در ميان شيعه يا در ميان مردمان برخي شهرهاي مهم شيعي‌نشين، مي‌تواند زمينه اعتماد بر فرد را فراهم سازد. بويژه اين که با بررسي افرادي که اين الفاظ در مورد‌ آنها به کار رفته، مي‌توان ديد که عمدتاً شخصيت‌هاي علمي و حديثي هستند و ناگفته خود پيداست که موقعيت ويژه آنها به جنبه حديثي و علمي‌شان نيز مربوط مي‌شود. الفاظي چون: «وجه» (الفهرست: ص 137 ش 199؛ رجال النجاشي: ص 126 ش 328)، «عظيم المنزلة» (الفهرست: ص 164 ش 124؛ رجال النجاشي: ص 381 ش 1033 و ص 383 ش 1043؛ ص 446 ش 1208)، «جليل القدر» (الفهرست: ص 215 ش 316 و ص 263 ش 375؛ رجال النجاشي: ص 140 ش 364؛ ص 385 ش 1046)، «جليل» (الفهرست: ص 273 ش 393؛ رجال النجاشي: ص 51 ش 112؛ ص 157 ش 414؛ ص 174 ش 458)، «کبير المنزلة» (رجال النجاشي: ص 20 ش 25)، «کبير الشأن» (همان: ص 411 ش 1021)، «متقدم في أصحابنا» (همان: ص 378 ش 1029)، «مقدّم» (همان: ص 44 ش 88 و ص 234 ش 620) و ترکيبات مختلف مطلق و مقيد آنها، همچنين الفاظ مترادف با آنان، نشانگر موقعيت ويژه و والاي فرد در ميان شيعيان است.

2ـ ملاک‌هاي ارزيابي و نقد کتب و منابع

1ـ2. عرضه به معصومان و تأييد ايشان

چنان که از فهرست‌ها برمي‌آيد، کتاب الديات عبد اللَّه بن سعيد بن حيان بن ابجر کناني (همان: ص 217 ش 565)، کتاب عبيد اللَّه بن علي بن ابي شعبه حلبي (همان: ص 231 ش 612؛ الفهرست: ص 305 ش 467)، کتاب يوم و لليلةي محمّد بن احمد بن عبد الله بن حنابه کرخي (رجال النجاشي: ص 346 ش 935)، کتاب يوم و ليلةي يونس بن عبد الرحمان (همان: ص 447 ش 1208)، بر معصومان( عرضه شده و مورد تأييد آنان، واقع شده‌اند. جاي هيچ شک و شبهه‌اي نيست که تأييد معصوم ، صحّه گذاشتن بر مضمون و محتواي هر کتاب است.