اثبات الوصیه

کتاب در مورد اثبات وصايت و جانشينى امیر المؤمنین(ع) از رسول خداست؛ اما به مناسبت، از ساير ائمه هم سخن گفته شده.

برخی در تشیع ابو الحسن على بن حسين بن على بن عبد اللّه هذلى مشهور به مسعودی (م ۳۴۵ ق) تشکیک کرده اند اما علمای شیعه وی را از شیعیان داوزده امامی بر شمرده اند از جمله علامه حلی در خلاصه الأقوال، ملا عبدالله افندی در ریاض العلماء، ابن ادریس در سرائر و ... .

نیز آثار او در موضوع امامت (الاستبصار فى الامامه، الانتصار فى الامامه، حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد (ص)، مزاهر الأخبار و ظرائف الآثار للصفوه النوريه، الصفوه فى الإمامه) گواه تشیع وی است.

آثار قلمی مسعودی را نزدیک به چهل کتاب برشمرده اند اما از آن میان تنها سه کتاب به دست ما رسیده و چاپ شده اند: مروج الذهب و معادن الجوهر،كتاب التنبيه و الإشراف، اثبات الوصیه للإمام علی بن أبی طالب. بر این سه می توان بخشهایی از کتاب اخبار الزمان را – که در برخی از کتابخانه ها موجود است و چاپ شده، هم افزود.

محتوای کتاب
موضوع بحث اثبات الوصیه، اثبات وصايت و جانشينى امیر المؤمنین(ع) از رسول خداست؛ اما به مناسبت، از ساير ائمه هم سخن گفته و نيمى از كتاب را به آنان اختصاص داده است.

هدف مؤلف، آن بوده كه تسلسل وصايت و جانشينى را در ميان انبياء، اثبات و به اميرالمؤمنين( ع) و امامان(ع) پس از او متصل نمايد. بدين جهت شرحى از زندگى پيامبران از آدم تا خاتم همراه جانشينان آنان ارائه مى‏دهد.

اثبات الوصيه در دو بخش تنظيم شده است: قسمت نخست درباره حجت‏هاى الهى از آدم تا رسول خدا، و قسمت دوم، درباره حجج الهى از رسول خدا تا حضرت مهدى علیهم السلام است.

مؤلف كتاب براى مطالب خود منبعى ذكر نكرده و غالباً سلسله اسناد خود را نياورده است. البته در قسمت دوم تا حدودى به برخى راويان اشاره كرده، ليكن آن هم سند كاملى براى روايات به شمار نمى‏رود، بلكه فقط به چند نفر از راويان ميانى اشاره مى‏كند. او داستان زندگى و معجزات انبيا و ائمه را به صورت پيوسته نقل مى‏كند و تنها گاهى با عبارت« روى» مطالب را از همديگر تفكيك كرده است.

مطالب اثبات الوصيه در منابعى؛ همچون كافى و بصائر الدرجات و كتب مشابه حديثى يا تاريخ ائمه وجود دارد.

نويسندگان بعدى نيز به طور گسترده‏اى از او نقل كرده‏اند و اين كتاب در ميان كسانى چون صاحب الخرائج و الجرائح و مناقب نويسان بعدى رواج داشته و مجلسى نيز از آن در بحار فراوان بهره برده است.

کتاب با مقدمه ای در خلقت، و حدیث جنود عقل و جهل از امام صادق(ع) آغاز می شود. او ضمن نقل روایت آفرینش عقل، بر این نکته تأکید داردکه عقل اول موجود روحانی است که خداوند آفریده است.

سپس به آفرینش جن و نسناس اشاره کرده و اعتراض ملائکه به خلقت آدم را دیدن فساد و خونریزی این دو موجود می داند.

در ادامه هبوط آدم، وصایت شیث و دیگر وصایای پیغامبران را بر می شمارد تا اینکه وصایت به حضرت رسول خدا می رسد.

بخش دوم کتاب با ولادت رسول خدا آغاز شده و با ولادت حضرت حجت پایان می یابد. به هنگام ذکر ولادت رسول خدا، برای پرداختن به اجداد حضرت، به نوعی خلاصه بخش اول کتاب را بیان می کند، سپس به ذکر اجداد حضرت پرداخته و ماجرای حمله سپاه ابرهه و گفتگوی عبد المطلب با وی را به تفصیل می آورد. ذکر اوصاف عبدالله (پدر رسول خدا) از دیگر مطالب این بخش است.

او ولادت رسول خدا را صبح دوشنبه و به روایتی جمعه دوازدهم ربیع الأول می داند.

حدیث دار، پیمان قریش بر محاصره رسول خدا در شعب ابی طالب، معراج، هجرت و لیله المبیت و حجّه الوداع از دیگر مطالب مربوط به رسول خداست که در هر کدام تأکیدی بر وصایت امیرالمؤمنین علی(ع) شده است. قبل از وفات رسول خدا بخشی نیز آورده با عنوان وصیت، که در آنجا آنچه که از امیر المؤمنین(ع) پیمان گرفته شده نقل شده است. وفات رسول خدا و تجهیز جنازه شریف ایشان به دست امیر المؤمنین و خطبۀ بلند حضرت از مطالب پایانی این بخش است.

در قسمت مربوط به امیر المؤمنین(ع)، ایمان امیر المؤمنین، حمایت ابو طالب از رسول خدا، تولد امیر المؤمنین، پرورش حضرت نزد رسول خدا، حوادث بعد از وفات رسول خدا، معجزات و کرامات امیر المؤمنین و شهادت آن حضرت از دیگر مطالب این بخش است.

ولادت و وصایت ائمه دیگر (امام حسن مجتبی تا امام حسن عسکری علیهم السلام) به تفصیل ذکر شده است.

بخش پایانی کتاب به تفصیل به ولادت و تاریخ آن، غیبت و امامت حضرت حجت(ع) پرداخته است.

ترجمه اثبات الوصیه

تنها ترجمه ای که یافتیم ترجمه محمد جواد نجفی، انتشارات اسلامیه، ۱۳۴۳ش، تهران است که در متن آن در نرم افزار جامع الأحادیث ۳.۵ قابل دسترسی است.

چاپ های اثبات الوصیه

این کتاب نخستین بار توسط علي نقي بن حبيب الله جيلانى، در دارالطباعه سید مرتضی، ۱۳۲۰ق / ۱۲۸۱ش، به خط محمد قمی، حسب الفرمایش میرزا محمدرضا مستوفی چاپ سنگی شده است. مکتبه حیدریه نجف، منشورات رضی قم و مکتبه مرتضویه نجف از دیگران ناشرانی هستند که به چاپ این کتاب دست یازیده اند. در سال ۱۳۸۴ش انتشارات انصاریان اقدام به چاپ این کتاب کرده که متن همین چاپ در نرم افزار جامع الأحادیث ۳.۵ قابل دسترسی است.

منابع:

ترجمه محمد جواد نجفی؛ نرم افزار جامع الأحادیث ۳.۵؛ سایت lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی